Meerderheid Belgen steunt meer klimaatactie, maar onderschat de bereidheid van anderen om bij te dragen

Met zijn tien provincies, drie taalgemeenschappen en multiculturele hoofdstad Brussel is het soms moeilijk om in België politieke actie op nationaal niveau te realiseren. Ons land is immers berucht om zijn woelige regeringsvormingen, en is zelfs recordhouder voor de langste tijd zonder regering.

Toch zijn de meeste Belgen, bijna 90%, het erover eens dat de regering ‘meer moet doen om de opwarming van de aarde tegen te gaan’.

Dat blijkt uit een studie die vorig jaar is verschenen op de gespecialiseerde website Nature Climate Change. Onderzoekers voerden een grootschalig onderzoek uit, waarbij 130.000 mensen in 125 landen werden ondervraagd. De conclusie: 89% eist meer politieke actie tegen klimaatverandering.

1 procent

Het Belgische cijfer volgt deze trend bijna perfect. 89,8% van de Belgen antwoordde dat de regering meer klimaatactie moet ondernemen.

‘Wat ik vervelend vind aan de politieke framing van klimaatactie in België, is dat het een individuele verantwoordelijkheid wordt om bijvoorbeeld minder water te gebruiken of minder plastic te kopen. Terwijl het iets is wat de overheid moet aanpakken’, zegt de Oost-Vlaamse schrijver Jef De Bock.

Ook uit het onderzoek bleek dat meer dan 6 op de 10 Belgen, en bijna 7 op de 10 mensen wereldwijd, bereid zou zijn om met 1% van hun inkomen bij te dragen aan klimaatactie.

‘Ik denk dat veel mensen dat al proberen. Bijvoorbeeld door lokaal voedsel te kopen, wat beter is voor het milieu, maar misschien wel duurder is’, zegt project- en communicatiemedewerkster Liesbet Vandenborre. Ze deelt mee dat ze ook 1% van haar inkomen zou afstaan aan klimaatactie.

‘Ik ben zeer verrast’, reageert ook Mira Wyns, een doctoraatsstudente taalkunde. ‘Soms heb ik het gevoel dat het niet veel mensen interesseert.’

En precies daar wringt het schoentje. Terwijl een ruime meerderheid van de Belgen (61,4%) voorstander is van zo’n minimale bijdrage, gaan de Belgen ervan uit dat slechts 37,7%, een minderheid dus, van hun leeftijdsgenoten hetzelfde zou doen. Dat cijfer is lager dan het wereldwijde gemiddelde van 43% en het toont aan wat sociaal psychologen ‘pluralistische onwetendheid’ noemen.

Daarvan is sprake wanneer individuen ten onrechte geloven dat hun eigen overtuigingen anders zijn dan die van anderen, hoewel ze in werkelijkheid vergelijkbaar zijn.

Een voorbeeld: je zit in een klaslokaal en de leraar legt je iets uit dat je niet begrijpt. Je kijkt om je heen, maar niemand steekt zijn hand op. Je gaat er dus van uit dat jij de enige bent die in de war is en bijgevolg zwijg je. Maar dat doet iedereen. Want in werkelijkheid zijn veel andere studenten ook in de war. Iedereen denkt dat hij alleen staat met zijn gevoelens en niemand spreekt zich uit. Gevolg: het misverstand in de klas gaat gewoon door.

Dat geldt ook voor klimaatactie. Volgens eerder eerder onderzoek in de gedragswetenschappen blijkt namelijk dat de perceptie die mensen hebben van de overtuigingen van anderen hun eigen bereidheid om actie te ondernemen aanzienlijk beïnvloedt. Daarom is het essentieel om mensen bewust te maken van de overweldigende wereldwijde steun voor klimaatactie. Waar anders hapert de vertaling van klimaatactivisme naar politiek?

Niet prioritair

Toch is pluralistische onwetendheid volgens professor Philipp Pattberg niet de enige verklaring voor waarom brede publieke steun voor klimaatactie zich niet direct vertaalt in daadwerkelijk beleid. Pattberg is onderzoeker op het gebied van wereldwijde milieupolitiek en bestuur, en is hoofd van de afdeling Milieubeleidsanalyse aan de Vrije Universiteit Amsterdam en directeur van het Amsterdam Sustainability Institute.

‘Het is waar dat bijna 90% van de mensen zegt dat we meer inspanningen moeten leveren om de klimaatverandering tegen te gaan. Maar dat betekent nog niet dat het voor hen het belangrijkste onderwerp is’, stelt Pattberg. ‘Bijvoorbeeld: 90% steun voor de eis dat de regering meer doet aan de klimaatverandering betekent misschien niet veel, als je bedenkt dat mensen liever hebben dat de regering meer doet aan migratie, veiligheid en de economie.’

Volgens het herfstrapport van Eurobarometer 2024 is klimaat inderdaad slechts de op drie na belangrijkste politieke prioriteit van EU-burgers: na veiligheid en defensie, migratie en economie. Dat klimaat niet de voornaamste bezorgdheid is, wordt ook bevestigd in het Eurobarometer-rapport van 2025.

Daarbij komt nog dat de meeste Europese politieke systemen gebaseerd zijn op termijnen van regeringsfunctionarissen. Ook dat is volgens Pattberg een verklaring voor de kloof tussen de publieke steun voor klimaatmaatregelen en de Europese politiek.

‘De ambtenaren in onze regeringen hebben geen stimulans voor iets dat verder gaat dan hun gebruikelijke legislatuur. Je krijgt geen prijs voor het redden van de planeet over 100 jaar.’

Dat argument wordt ondersteund door de economische kosten die het klimaatbeleid op korte termijn met zich mee kan brengen. Volgens onderzoek van de Banque de France kan een abrupt of slecht gepland klimaatbeleid leiden tot een kleine daling van het bbp en een stijging van de inflatie, maar enkel op korte termijn.

Toch zou de goedkeuring en uitvoering van een strenger klimaatbeleid waarschijnlijk resulteren in langetermijnvoordelen voor de Belgische economie, bijvoorbeeld in besparingen op energiekosten of een efficiënter gebruik van hulpbronnen.

Een recente studie in Nature toont aan dat zelfs wanneer EU-burgers geconfronteerd worden met persoonlijke kosten, de meerderheid bereid blijft om zich in te zetten voor ambitieuze klimaatmaatregelen, zoals het belasten van koolstofuitstoot en het herverdelen van het geld met eerlijke inkomenskortingen.

Het onderzoek, waarbij meer dan 40.000 respondenten in twintig hoge- en middeninkomenslanden in Europa en Noord-Amerika werden ondervraagd, toont aan dat een grote meerderheid zelfs voorstander is van een zogeheten Global Climate Scheme (GCS)

Dat stelt voor om emissierechten van de grootste vervuilers te veilen om zo een wereldwijd basisinkomen te financieren dat het geld eerlijk wil verdelen en zo extreme armoede bestrijden. Verder concludeert het onderzoek dat politieke programma’s die het GCS omvatten de voorkeur hebben van de respondenten boven politieke programma’s die dat niet hebben.

Het recht als oplossing?

Hoe kan de brede steun voor klimaatmaatregelen in de toekomst worden vertegenwoordigd in de Belgische politiek? Volgens Pattberg moet de dialoog over politieke klimaatmaatregelen veranderen van een kostengerichte discussie naar een discussie over de voordelen van klimaatbeleid. Communiceren over hoe bepaalde maatregelen precies het leven van mensen kunnen verbeteren, ‘verandert veel in hun perceptie’, voegt hij eraan toe.

Pattberg meent ook dat wanneer meer mensen zich bewust zijn van de hoeveelheid brede algemene steun voor klimaatactie, ‘dit zal leiden tot meer grassroots-, bottom-upactiviteiten, die niet alleen politici, maar ook politieke partijen en zelfs het hele politieke systeem meer onder druk zullen zetten om daadwerkelijk sneller veranderingen door te voeren’.

Als alternatief, meent doctor Vincent Lefebve, ‘kan ons rechtssysteem de politieke schakelaar zijn’. Lefebve is een Belgische rechtswetenschapper die als onderzoeker verbonden is aan het Centrum voor Socio-Politiek Onderzoek en Informatie (CRISP) en als onderzoeksmedewerker aan de Université libre de Bruxelles (ULB). Zijn werk richt zich op het snijvlak van recht, rechtvaardigheid en politieke actie, met een bijzondere focus op hoe juridische kaders worden gebruikt door sociale bewegingen.

Nu klimaatactie zo urgent is, gelooft Lefebve dat het via het rechtssysteem in het middelpunt van de politieke discussie kan worden geplaatst. Volgens de onderzoeker is er een duidelijke kloof tussen de publieke opinie over klimaatbeleid en de huidige politieke plannen van de verkozen partijen in België. Maar steun mobiliseren voor meer klimaat- en milieubescherming door actie via de rechtelijke weg zou een ander soort druk uitoefenen, zowel op de samenleving als op verkozen ambtenaren in de regering, om actie te ondernemen.