Steeds meer Israëliërs vestigen zich in Cyprus, en dit is waarom

‘Per jacht kwamen Israëli’s over zee naar Cyprus. Ze werden ontvangen als koningen’, zegt Kallis Antounas. De Cyprioot en voormalig journalist heeft het over de overtocht van Israëli’s die in juni de Iraanse raketten wilden ontvluchten. Maar hij ziet met lede ogen aan hoe zijn thuisland al langer een transitland is geworden.

Ook Yarmit Haibi, een Israëlische vrouw die al veertien jaar in Cyprus woont, bleef niet onverschillig bij de komst van vele landgenoten in juni. ‘Onze gemeenschap heeft alle vluchtelingen geholpen: eten en een verblijfplaats, alles werd voorzien.’

Steeds meer Israëli’s trekken richting het naburige eiland, dat in vogelvlucht slechts zo'n 350 kilometer van Tel Aviv ligt. ‘Het zijn vooral welvarende Israëli’s’, weet Haibi. Sommigen komen tijdelijk, anderen willen permanent blijven. Ze zoeken er rust, investeringen of een nieuw toekomstperspectief op.

Op een jacht of ferry staken honderden Israëli's de Middellandse Zee over richting Zuid-Cyprus, meldde de Israëlische krant Haaretz. Herzliya, een Israëlische kuststad, groeide al snel uit tot minivertrekhaven. Ook vanuit Haifa en Askalan werden boten geboekt.

Dit verliep grotendeels uit het zicht van de overheid. Wie het land in of uit ging, daarover was geen overzicht. De prijs voor een overtocht was hoog: een boottocht naar Cyprus kostte minstens 700 dollar per persoon, bleek uit getuigenissen die Haaretz optekende. Zo’n boottocht duurt gemiddeld 12 uur.

Pas op 23 juni opende Ben Gurion, de grootste luchthaven van Israël, opnieuw de deuren. Strikte beperkingen bleven van kracht: het aantal inkomende en uitgaande vluchten bleef ingeperkt en het aantal passagiers per vlucht begrensd.

Waarom Cyprus?

Cyprus ligt pal in het oostelijke deel van de Middellandse Zee. Voor Israëli’s is het een bekende vakantiebestemming, maar door zijn ligging ook een interessante investeringsplek. ‘Slechts na veertig minuten vliegen sta je al op Cypriotische bodem’, weet Haibi. Ook per boot is het eiland makkelijk bereikbaar.

Toch is het meer dan die vlotte toegang die de aantrekkingskracht verklaart: er is ook een historische band. ‘Na de Holocaust strandden joden in kampen op Cyprus’, vertelt Arie Zeev, hoofdrabbijn in Cyprus. Dat gebeurde omdat er op dat moment boottochten voor joden werden georganiseerd naar Palestina, op dat moment Brits Mandaatgebied, door de Hagana-beweging, een paramilitaire en joods-zionistisch organisatie die sinds 1920 in Palestina bestond. Het Britse leger kon enkele boten onderscheppen en bracht de opvarenden vanaf 1946 onder in erbarmelijke omstandigheden in interneringskampen op Cyprus.

Ook Cyprus stond op dat moment nog onder Brits bestuur, duidt Zeev, en dat ‘maakte de band tussen Israëli’s en Cyprioten sterk’. Na de oprichting van de staat Israël in 1948 konden de joden uit de kampen verder reizen. Zeker 50.000 joden zouden in de kampen op Cyprus verbleven hebben.

Die sterke band met Cyprus is de laatste jaren weer wat zichtbaarder geworden. Tijdens de covidpandemie migreerden vele Israëlische inwoners naar Cyprus, vooral omwille van de strikte lockdowns en sterk fluctuerende covidgolven in Israël. Sindsdien zette die beweging zich gestaag voort.

Een kantelpunt werd het aantreden van huidige extreemrechtse regering-Netanyahu eind 2022. Omstreden juridische hervormingen en de inperking van de macht van het Hooggerechtshof bracht veel Israëli’s uit protest op de been, maar deed ook velen beslissen om te vertrekken. Cyprus werd daarbij een aantrekkelijke uitvalsbasis vlak bij huis.

Na 7 oktober 2023 hield die trend aan. Steeds meer Israëli’s besloten Cyprus als hun definitieve thuis te beschouwen. Tussen 2018 en 2025 nam het aantal Israëli’s op het eiland toe van 6500 tot 15.000, blijkt uit cijfers van het Lemkin Institute for Genocide Prevention. Jaarlijks zouden 3000 Israëli’s naar Cyprus verhuizen.

‘Het is een aangenaam eiland om naartoe te migreren’, zegt ook Haibi. ‘Het is een veilige haven waar geen voortdurende oorlogsdreiging heerst. Toen wij hierheen migreerden, waren we slechts met drie à vier gezinnen. Vandaag is er een volledig Israëlische gemeenschap in Cyprus, die versnipperd leeft over het volledige zuiden (het Griekse deel, red.) van het eiland.’

Opperrabbijn Zeev woont al 22 jaar op het eiland. Als hoofd van de chassidische Chabad-Lubavitch-beweging richt hij zich op het behoud van joodse tradities. ‘Het is mijn levenstaak om de Chabadbeweging hier te ondersteunen. In Larnaca hebben we een synagoge en eigen scholen.’

Cyprus ‘niet meer van ons’

Hoewel er meteen steun kwam van hun Grieks-Cypriotische buren toen de oorlog tussen Israël en Iran losbarstte, zijn er ook bezorgdheden over de groeiende Israëlische aanwezigheid, op economisch vlak onder andere. Er worden grote investeringsprojecten op poten gezet. Israëlische ondernemers genieten op Cyprus vrijhandel, EU-regulering en belastingvoordelen. Want als EU-lidstaat vormt het eiland ook een toegangspoort tot Europa.

Dat betekent voor Israëli’s niet enkel een veilige thuishaven op een boogscheut van hun thuisland, maar ook toegang tot Europese bescherming en netwerken.

Onder Cypriotische inwoners groeit intussen de bezorgdheid, onder andere over de stijgende vastgoedprijzen. Israëli’s kochten tussen 2021 en 2024 1154 panden in Limassol, 1291 in Paphos en 1406 in Larnaca. ‘Er zijn bepaalde vormen van nederzettingen zichtbaar in Cyprus’, zegt een ongeruste Kallis Antounas. ‘Wat als er een nieuwe Nakba, op Cyprus, komt?’ Met de term verwijst Antounas naar de vlucht en ontheemding van en het geweld tegen Palestijnen bij de oprichting van de staat Israël in 1948.

Weinigen verwachten echt een Nakba op Cyprus, maar de uitspraak illustreert wel dat de Cyprioten zich ernstig zorgen maken. Ook Stefanos Stefanou, secretaris-generaal van de Progressieve Partij van de Arbeiders (AKEL), hekelt in een radio-interview het opkopen van vastgoed door niet-EU-burgers, vooral Israëli’s. Daarbij worden vooral afgesloten gemeenschappen gevormd, stelt hij. ‘Als we nu geen doeltreffende maatregelen nemen, zullen we op een gegeven moment ontdekken dat ons land niet meer van ons is.’

Geopolitiek kruispunt

Met de oorlog in het Midden-Oosten is er nu ook de angst dat Israël Cyprus inzet als ‘safehouse operation’, een zekere en veilige uitvalsbasis. Ook op het vlak van defensie is er samenwerking met Cyprus, in de vorm van gezamenlijke militaire oefeningen. Het doet de bezorgdheid toenemen dat het eiland betrokken wordt bij de spanningen in de regio.

Zowel de sjiitische beweging Hezbollah als Iran beschouwen Cyprus als een indirecte bondgenoot van Israël. In juni 2024 uitte Hassan Nasrallah, toen nog leider van Hezbollah, openlijke bedreigingen aan Cyprus omdat het militaire steun aan Israël zou verlenen. Nikos Christodoulides, Cypriotisch president, onderstreepte in een reactie aan Nasrallah dat dat níét het geval is en ontkende alle betrokkenheid bij de oorlog, die Israël op dat moment ook op Libanese bodem voerde.

Voor "Operatie Rijzende Leeuw" tegen Iran van start ging op 13 juni zou Israël verschillende vliegtuigen van commerciële maatschappijen ondergebracht hebben op Amerikaanse, Griekse en Cypriotische bodem, anticiperend op Iraanse vergelding voor de nakende aanval.

Wat met Noord-Cyprus?

Maar ook op Cyprus zelf is de stabiliteit broos. Israëli’s trekken voornamelijk naar het Grieks-Cypriotische zuiden, dat internationaal erkend is. Het noorden is sinds 1974 bezet door Turkije en werd uitgeroepen tot de Turkish Republic of Northern Cyprus (TRNC). Enkel Turkije zelf erkent die.

‘Misschien wonen er wel enkele Israëli’s in het noorden, maar onze gemeenschap vormen we hier in het zuiden’, aldus Zeev. Reizen naar het noorden wordt voor Israëlische burgers officieel afgeraden.

Toch zijn ook Israëlische projectontwikkelaars, naast andere buitenlandse partijen zoals veel Russen, betrokken bij de bouw van luxevilla’s en appartementen in het door Turkije gecontroleerde noorden. Die praktijk is onwettig in Cyprus en wordt beschouwd als de “illegale usurpatie” van Grieks-Cypriotisch land.

‘Cyprus speelt een belangrijke rol in de regio, maar heeft geen controle over hoe die rol wordt gebruikt’, schrijft politicologe Cansu Ece Gökşin. ‘En dat brengt tegelijk voordelen en nadelen met zich mee. Cyprus ligt op het kruispunt van drie continenten - Europa, Azië en Afrika - zegt ook voormalig journalist Antounas. ‘Het zal altijd van groot geopolitiek belang zijn.’