Heropleving Nigeriaanse staalindustrie moet duurzaam zijn

Al decennialang is de Nigeriaanse economie sterk afhankelijk van de olie-export, met oliewinsten die een groot deel van de overheids- en deviezeninkomsten uitmaken. Maar sinds het aantreden van Bola Tinubu als president in 2023 lijkt er een nieuwe wind te waaien aan de politieke top van de Reus van Afrika. Met zijn Renewed Hope Agenda wil de president vooral economische diversificatie realiseren. Een eigen functionerende staalindustrie, die het land minder afhankelijk moet maken van dure importen en die infrastructuurwerken gemakkelijker moet maken, staat centraal in dat plan.

‘Ik heb mijn twijfels bij de nieuwe beloftes’, zegt Funsho Jimo, die het Belgische staalbedrijf Steelforce vertegenwoordigt in Nigeria. ‘Alle voorbije regeringen hadden grootse plannen voor de opstart van de staalindustrie, maar uiteindelijk werd er nauwelijks iets gerealiseerd. Het ontbreekt het land gewoon aan een langetermijnvisie.’

Het leek nochtans een andere richting uit te gaan. Samen met de minister voor Staalontwikkeling Shuaibu Abubakar Audu lanceerde president Tinubu bij aanvang van zijn ambtstermijn een ambitieus meerjarenplan dat zo’n 500.000 banen in de sector zou creëren en bestaande staalbedrijven nieuw leven in zou blazen.

‘We zijn intussen twee jaar verder en er is geen sprake van enige vooruitgang’, zegt Jimo. ‘Er zijn ook geen signalen dat er binnenkort iets zal veranderen, of Tinubu in 2027 nu herkozen wordt of niet. Het probleem is dat er nog steeds geen gezond investeringsklimaat is gerealiseerd. Voor een kapitaalintensieve sector als de staalindustrie is dat fataal.’

Risico’s van Rusland

Gesprekken met mogelijke investeerders zijn er in elk geval wel. Over de voltooiing van Nigeria’s meest prestigieuze staalcomplex, Ajaokuta Steel Company, had de Nigeriaanse overheid de afgelopen maanden bijvoorbeeld al verschillende gesprekken met het Kremlin. Dat project, bedacht in de jaren ‘70 als katalysator voor de industrialisatie van het land, raakte ondanks miljarden aan overheidssubsidies nooit af. In september nog zakte een team van 23 ingenieurs uit Moskou af naar het staalcomplex om een uitgebreide beoordeling van de faciliteiten uit te voeren en te kijken wat nodig zou zijn om Ajaokuta operatief te maken.

Maar een samenwerking met Rusland brengt aanzienlijke risico’s met zich mee. De voortdurende oorlog in Oekraïne heeft geleid tot wijdverspreide internationale sancties van de Verenigde Staten en de Europese Unie. Door zich te sterk aan Rusland te verbinden, loopt Nigeria het risico zijn westerse bondgenoten van zich te vervreemden. Dit zou buitenlandse hulp, investeringen en veiligheidscoöperatie, waar Nigeria sterk op rekent, in gevaar kunnen brengen.

Bovendien zijn er, omwille van de mondiale instabiliteit door de oorlog, twijfels of Rusland haar beloftes die het maakte voor de voltooiing en opstart van de Ajaokuta Steel Plant, kan waarmaken. Zelfs als het memorandum van overeenstemming, waarin die beloftes worden uitgesproken, wordt nageleefd, kunnen geopolitieke spanningen de voltooiing van het project bemoeilijken.

Toch zijn dat geen bezorgdheden van de Nigeriaanse regering. ‘Al mijn contacten binnen de overheid zeggen dat Nigeria geen andere keuze heeft dan het hervormingspad van Tinubu te volgen’, zegt de Belgische ambassadeur Pieter Leenknegt in Abuja. ‘Alle investeringen, van waar dan ook ter wereld, zijn welkom.’

Maar dat Nigeria gretig op zoek gaat naar Russisch geld wil niet zeggen dat Rusland plots een betere partner wordt. ‘Het Nigeriaanse veiligheidsapparaat heeft veel aandacht voor de Westerse bezorgdheid over de Russische inmenging in de regio en kijkt zelfs met heel wat argwaan naar wat Rusland uitvoert in de Sahel.’

Langetermijnvisie

Op korte termijn zou de overheid baat hebben bij een samenwerking met Rusland. De voltooiing van Ajaokuta zou een morele boost zijn en zou enthousiasme kunnen wekken voor de staalsector. Maar tenzij Nigeria wil dat de sector een snelle dood sterft, zal het land verder moeten durven kijken. In een tijd waarin de staalsector zich in een fase van transitie bevindt, waarbij de traditionele productieprocessen steeds meer onder druk komen te staan door de noodzaak om de CO₂-uitstoot te verminderen, is een snelle industrialisering zonder duurzaamheid in acht te nemen geen toekomstbestendige keuze.

Net als Zuid-Afrika, dat ambitieuze plannen heeft om tegen 2050 de uitstoot van zijn staalindustrie met 50% te verminderen, zal ook Nigeria moeten investeren in technologieën die de ecologische voetafdruk van de staalproductie drastisch verkleinen als het een sterke positie in de wereld wil veroveren en behouden. De traditionele staalindustrie is namelijk een van de grootste uitstoters van broeikasgassen, goed voor 7-9% van de wereldwijde uitstoot. Zonder duurzame oplossingen zal Nigeria niet alleen de concurrentieslag verliezen aan landen die al vooruitgang boeken in groene staalproductie, maar zal het ook de druk voelen van internationale klimaatverplichtingen.

De hernieuwde poging om de staalindustrie in Nigeria leven in te blazen, moet een investering zijn in een groene, circulaire economie die klaar is voor de toekomst.

‘De diversificatie van de economie staat centraal in de Nigeriaanse politiek en moet economische groei aanwakkeren. Maar we mogen de uitdagingen niet uit het oog verliezen’, vertelde Emeka Obegolu, de voorzitter van de Abuja Chamber of Commerce and Industry op het Nigeria-Belgium-Luxembourg Business Forum in september vorig jaar. ‘De groei moet duurzaam zijn, met speciale aandacht voor energie-efficiëntie en hernieuwbare bronnen. Het ontwikkelen van een circulaire economie is hierbij cruciaal, omdat het niet alleen helpt om milieuvriendelijk te produceren, maar ook een belangrijk concurrentievoordeel biedt op de wereldmarkt.’

Funsho Jimo van Steelforce beaamt dit. ‘Een sterke en snelle groei is niet genoeg. Voor een duurzame ontwikkeling van de staalsector moet ook aandacht naar klimaat en technologie gaan. Het probleem is dat dat handenvol geld kost. De kans is dus groot dat Nigeria een snelle opschaling van de staalproductie zal doorvoeren en pas later zal nadenken over milieuvriendelijke processen.’

Van Moskou naar Brussel

Hier komt België in beeld en valt Rusland eruit. Belgische bedrijven zoals ArcelorMittal hebben al aanzienlijke stappen gezet in het verminderen van CO₂-uitstoot via nieuwe productieprocessen zoals waterstofreductie en het hergebruiken van restwarmte. Maar de beslissing van ArcelorMittal om een investering van 1,1 miljard euro in Gent voor onbepaalde tijd uit te stellen, mede door de onzekerheid over de toekomst van de Europese staalindustrie, roept vragen op. Hoe kan België Nigeria ondersteunen in de opbouw van een staalindustrie terwijl het zelf geconfronteerd wordt met zware concurrentiedruk uit China en India?

De sleutel ligt in selectieve kennisdeling en strategische samenwerkingen die niet onmiddellijk afhankelijk zijn van grote kapitaalinvesteringen. In plaats van te focussen op schaalvergroting kunnen Belgische bedrijven hun expertise in groene technologie delen door bijvoorbeeld advies te verlenen, en trainingsprogramma’s of kleinere, doelgerichte projecten aan te bieden.

(lees verder na de onderstaande leestips)

Drijfveer

België heeft zich als ondertekenaar van Agenda 2030 van de Verenigde Naties verbonden om de 17 duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s), zoals de uitroeiing van armoede, het beschermen van de planeet en het verminderen van ongelijkheden, te bereiken. Investeringen in groene industrie in Nigeria, waar zo’n 112 miljoen mensen van minder dan twee dollar per dag leven, kunnen de industrialisering versnellen en zo inspelen op dringende ontwikkelingsbehoeften.

België heeft dit engagement trouwens eerder al concreet gemaakt. Het jaarverslag van de Federale Overheidsdienst Buitenlandse Zaken van 2021 benadrukt hoe ons land zich in de Sahelregio richt op vrede, veiligheid en ontwikkeling. In dat jaarverslag wordt expliciet vermeld dat de samenwerking met Nigeria, een van de belangrijkste landen in de Sahel, verder zou worden versterkt. Met nog slechts vijf jaar te gaan om de duurzame ontwikkelingsdoelen te halen, is het echter cruciaal om meer en sneller actie te ondernemen.

Ontwikkelingslanden, met Nigeria voorop, kunnen de sleutel zijn tot een milieuvriendelijkere wereld, maar hebben daar wel de nodige ondersteuning voor nodig.

De banden moeten in elk geval niet uit het niets worden opgebouwd. In 2015 zette toenmalig staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken (N-VA) al sterk in op samenwerking met Nigeria, al was dat toen om illegale Nigerianen in België terug te sturen. Ook staatssecretaris Nicole De Moor (cd&v) benadrukte de noodzaak om samen te werken. In 2023 lanceerde ze preventiecampagnes om te voorkomen dat Nigerianen de gevaarlijke oversteek naar Europa maken. Brussel zou namelijk een draaischijf zijn voor Nigeriaanse bendes die betrokken zijn bij mensensmokkel.

De urgentie van een nauwere samenwerking met Nigeria is dus niet te onderschatten. Vanuit een moreel standpunt is het essentieel om bij te dragen aan de ontwikkeling van een land waar miljoenen mensen in extreme armoede leven. Maar ook vanuit Belgisch en Europees eigenbelang is samenwerking noodzakelijk. Nigeria’s overvloed aan natuurlijke hulpbronnen en hernieuwbare energiebronnen kunnen bijdragen aan wereldwijde energiezekerheid en economische stabiliteit. Bovendien kan een sterkere economische ontwikkeling in Nigeria migratiedruk verminderen en indirect de veiligheidssituatie in de regio verbeteren.

Maar dan zal België, of liever heel het rijke Westen, de ambities wel moeten opschroeven. Ontwikkelingslanden, met Nigeria voorop, kunnen de sleutel zijn tot een milieuvriendelijkere wereld, maar hebben daar wel de nodige ondersteuning voor nodig. Een klimaatinvesteringsdeal zoals afgesloten op COP29 schiet in elk geval ruimschoots tekort.