Het Westen ondermijnt zijn geloofwaardigheid ten opzichte van het Globale Zuiden

De staat Israël is mede ontstaan als gevolg van trauma – de eeuwenlange jodenvervolging in Europa, culminerend in een genocide door nazi-Duitsland – en van schuldgevoel bij Europese staten en de VS daarover. Israëls ontstaan ging meteen gepaard met geweld waarbij honderdduizenden Palestijnen op de vlucht sloegen. Joodse Israëli’s palmden het ‘vrijgekomen’ grondgebied in, zeer tot woede van de Arabische wereld. Die internationale bedding verklaart waarom het conflict tussen de oprichters van Israël en de oorspronkelijke Palestijnse bevolking steevast meer internationale aandacht krijgt dan andere conflicten.

Toch is de vergelding die Gaza sinds de moorddadige raid van Hamas op 7 oktober 2023 ondergaat zo uitzonderlijk dat ze ook los van deze voorgeschiedenis grote aandacht verdient. In een jaar tijd werden ruim 43.000 mensen gedood, 2% van de totale bevolking van Gaza. En dat is een onderschatting. In de Joegoslavische oorlogen werd tussen 1999 en 2001 “maar” 0,5% van de bevolking om het leven gebracht. Gaza is een zeer dodelijk conflict.

Burgerlijke hospitalen mogen in geen enkele omstandigheid worden aangevallen. Israël doet dat juist wel.

Ook de vernietiging van het erfgoed en ander onroerend goed van de Gazanen is uitzonderlijk. Naar schatting is 30 tot 60 procent van alle gebouwen vernietigd. Zelfs de ondergrens van die schatting overtreft de geallieerde tapijtbombardementen tijdens de Tweede Wereldoorlog die in het westen van Duitsland “maar” 15 tot 20 procent van de gebouwen vernielden.

Verplettering internationaal recht

Israël overtreedt in Gaza ook op een uitzonderlijke manier het internationaal recht. De mensheid heeft door de eeuwen heen regels opgesteld om in oorlogen een minimum aan menselijkheid te behouden. Die regels werden in 1949 gebundeld in de Conventies van Genève. De Vierde Conventie bepaalt onder meer dat burgers die niet actief deelnemen aan de gevechten in alle omstandigheden menselijk behandeld moeten worden.

70 % van de meer dan 43.000 dodelijke slachtoffers in Gaza zijn vrouwen en kinderen. Burgerlijke hospitalen mogen in geen enkele omstandigheid worden aangevallen. Israël doet dat juist wel.

De bezettende macht moet de werking van instellingen voor zorg en opvoeding van kinderen faciliteren. De meeste scholen in Gaza zijn vernietigd. Een bezettende macht heeft de plicht om voedsel en medische voorzieningen voor de bevolking te verzekeren. In de eerste maanden van de oorlog onderbrak Israël de water- en stroomdistributie, evenals de toevoer van voedsel. Ook nu is de bevoorrading nog problematisch. Dat is een geval van collectieve bestraffing die het internationaal recht verbiedt. Er was de voorbije decennia ook geen conflict waar zoveel journalisten zijn gedood.

Zuid-Afrika vroeg in december 2023 aan het Internationaal Gerechtshof (ICJ) in Den Haag om te onderzoeken of Israël zich schuldig maakte aan schendingen van de Genocide-conventie van 1948, die Israël heeft bekrachtigd. Het Hof vond de situatie op het terrein van dien aard dat het een maand later Israël al verzocht om maatregelen te treffen, zoals het stoppen met doden van, en het ernstige fysieke of mentale schade toebrengen aan Palestijnen. Dat zijn daden die binnen het domein van de Genocideconventie vallen.

Dat alles komt boven op de 57 jaar oude Israëlische bezetting van de Palestijnse gebieden. In 2022 verzocht de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties het ICJ om een advies over die bezetting. In juli 2024 stelde het Hof in zijn adviserende opinie dat de bezetting onwettig is om twee fundamentele redenen: de bezetting schendt die belangrijkste regel van het VN-handvest – het verbod op gebiedsverovering door middel van geweld – en ontneemt het Palestijnse volk zijn recht op zelfbeschikking.

Opmerkelijk is ook dat het Hof vindt dat Israël zich in de bezette gebieden schuldig maakt aan systematische discriminatie op basis van ras, religie en etnische afkomst, en zo zondigt tegen drie mensenrechtenconventies die het heeft ondertekend. Met zijn beleid van haast volledige scheiding van kolonisten en Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem maakt Israël zich volgens het Hof ook schuldig aan apartheid zoals omschreven in het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie dat door Israël werd geratificeerd.

Het Hof vindt dat alle staten elke hulp aan deze onwettige bezetting moeten stopzetten, en dat in het bijzonder de Algemene Vergadering en de Veiligheidsraad van de VN moeten onderzoeken hoe ze de bezetting zo snel mogelijk kunnen beëindigen. Sindsdien verklaarden 124 landen, waaronder België, zich akkoord met deze besluiten. Landen als Maleisië, Turkije, Colombia en Namibië troffen intussen economische sancties tegen Israël.

Aanval op de VN

De systematische overtredingen van het internationaal recht door Israël worden door de VN publiek benoemd. Dat verklaart wellicht waarom de relatie tussen Israël en de VN almaar slechter wordt, waarbij Israël zich uitzonderlijk agressief opstelt.

Niet alleen doodde het in Gaza meer dan 230 medewerkers van UNRWA, het VN-agentschap voor de Palestijnse vluchtelingen, de secretaris-generaal van de VN, de Portugees António Guterres, werd in oktober 2024 persona non grata verklaard.

In diezelfde maand stemde het Israëlische parlement een wet die UNRWA vanaf 2025 buiten de wet stelt in Israël én in de gebieden die het bezet. Dat zal dramatische gevolgen hebben voor de Palestijnen.

Israël valt zo de VN aan, dé organisatie in het hart van de internationale rechtsorde. De mate waarop Israël het internationaal recht met voeten treedt, is volgens Chris Van den Wyngaert, professor internationaal strafrecht en sinds jaren rechter bij het Internationaal Strafhof, uitzonderlijk te noemen.

Dries Lesage, professor internationale politiek aan de UGent, treedt haar daarin bij, maar is niet verbaasd: ‘Natuurlijk probeert Israël de Verenigde Naties te delegitimeren omdat ze zijn overtredingen benoemen. Het doet me denken aan hoe de fascistische regimes in Duitsland, Japan en Italië met de Volkenbond, de voorganger van de Verenigde Naties, omgingen in de jaren '30. Zij probeerden met een crimineel opzet voor ogen het gezag te ondermijnen van de organisaties die dat opzet aan de kaak stelden.’

Supermachten betrokken

Israël schendt op een uitzonderlijke manier het internationaal recht, het instrument nota bene waarmee vooral het Westen de wereld na de Tweede Wereldoorlog veiliger wilde maken.

Maar de westerse landen, die altijd graag verwijzen naar het internationaal recht, nemen geen afstand van Israël. Dat is opmerkelijk, als je ziet welke draconische maatregelen de VS en de EU namen toen Rusland Oekraïne binnenviel, en hoe ze het Russische geweld in Oekraïne veroordelen.

Niet alleen trof het Westen nooit sancties tegen Israël dat al 57 jaar Palestijnse gebieden wederrechtelijk bezet en nederzettingen is blijven bouwen, het blijft Israël in min of meerdere mate steunen terwijl het Gaza vernietigt. Naast diplomatieke rugdekking in de VN-Veiligheidsraad, bezorgen de VS Israël de wapens om Gaza met de grond gelijk te maken, en sinds enkele maanden ook zwaar uit te halen in Libanon. Hoewel Israël over een sterke eigen wapenindustrie beschikt, voert het ook veel wapens in. Volgens het Stockholm Instituut voor Internationaal Vredes-onderzoek (SIPRI) kwam tussen 2019 en 2023 69% daarvan uit de VS, 30% uit Duitsland, 1% kwam uit Italië, en er kwamen ook onderdelen uit het Verenigd Koninkrijk.

Na 7 oktober werd de bevoorrading vanuit de VS opgevoerd terwijl volgens het SIPRI de Duitse toevoer afnam. De oorlog in Gaza en Libanon zou onmogelijk zijn zonder de constante bevoorrading met Amerikaanse munitie, bommen, gepantserde voertuigen en ander oorlogstuig. Het Israëlische ministerie van Defensie liet in augustus 2024 weten dat de 500ste vlucht met Amerikaans wapentuig in Israël was geland. Samen met 107 leveringen over zee werd sinds 7 oktober zo’n 50.000 ton Amerikaanse wapens geleverd.

Tegenover Israël, dat over een van de sterkste legers ter wereld beschikt, staan Hamas en Hezbollah, sterke milities die door Iran bewapend worden. Al maakt Hamas ook zelf wapens. Iran heeft een sterke eigen wapenindustrie, maar voert vooral Russisch wapentuig in. China levert ook wapens aan Iran, maar in mindere mate.

Het is vooral op economisch gebied dat China het verschil maakt door, ondanks Amerikaanse sancties tegen Iran, 90% van Irans olie en gas te kopen. China speelt zo dezelfde rol die het voor Rusland vervult in zijn oorlog met Oekraïne: het levert een economische levenslijn. China zal niet meteen ten oorlog trekken voor Iran, maar door naast Iran te staan, maakt het de zogenaamde ‘As van verzet’ van Iran en de milities die het in Gaza, Libanon, Irak, Syrië en Jemen steunt, mogelijk. Zowel in Gaza als in Oekraïne spelen supermachten een essentiële rol waarbij de VS vooral wapens leveren, terwijl China economische ademruimte biedt (zie kaart 1).

Door de Palestijnen te steunen, toont China dat het de agenda van het Globale Zuiden verdedigt. Het kan zeggen dat het aan de kant van het internationaal recht staat, terwijl de VS dat juist niet lijken te doen, zo onderstreept Lee Ting-mien, professor filosofie aan de Universiteit van Macao.

Het is in die ruimte van ergernis over Amerikaanse willekeur dat BRICS+ gedijt. De uitdeinende groep van opkomende landen wil een tegenmacht scheppen tegenover de VS door bijvoorbeeld op termijn een andere reservemunt dan de dollar tot stand te brengen.

De Belgische Palestijn Mohammad Hammash put enige hoop uit die tegenmacht: ‘Ik maak me weinig illusies dat China als grootmacht alleen maar goed zal doen in het Midden-Oosten. Ik hoop wel dat China en andere opkomende landen zich in de Palestijnse kwestie rationeler zullen opstellen dan het Westen. Israël is níét het project van China, zoals het dat wel is van het Westen. Daardoor laat het Westen steevast toe dat Israël de internationale regels niet naleeft. Naarmate China en andere opkomende landen meer macht verwerven, zou de situatie voor ons Palestijnen gunstiger moeten worden.’

Pact van de Toekomst

De geloofwaardigheid van de VN lijdt zwaar onder het onvermogen om de internationale regels te doen naleven. Die machteloosheid heeft onder meer te maken met de Amerikaanse veto’s in de Veiligheidsraad. In de aanloop naar de Algemene Vergadering van september 2024 heette het dat er mogelijk stappen zouden worden gezet naar een meer democratische samenstelling van de Veiligheidsraad. Landen als India of Brazilië zouden ook permanent lid worden, maar dat gebeurde niet. Het schrappen van de veto’s van de permanente leden van de Veiligheidsraad, die het recht het meest vertekenen, was hoe dan ook onbespreekbaar.

Het Pact van de Toekomst dat uiteindelijk werd goedgekeurd, legt veeleer het onvermogen van de VN bloot. Zelden was de kloof tussen de woorden en de praktijk zo groot. Zo zegt het Pact dat ‘we beslissen om concrete en praktische maatregelen te nemen om alle burgers in gewapende conflicten te beschermen’ en ‘om het gebruik van explosieve wapens in bevolkte gebieden te beperken’. Op een moment dat er dagelijks burgerdoden vallen in Gaza, Libanon, Oekraïne of Soedan demonstreren die woorden eerder de machteloosheid dan de kracht van de VN.

Wat betekenen internationale regels als ze zo selectief worden afgedwongen? Professor Lee Ming-tien twijfelt aan het nut van de regels. ‘Alleen zwakke landen moeten ze blijkbaar naleven.’

De Egyptische jurist Georges Abi-Saab, decennialang actief als internationaal rechter, erkent op de gespecialiseerde blog Opinio Juris dat het recht tekortschiet en ontgoochelt, maar blijft het verdedigen: ‘Het internationaal recht zelf is geen actor. Het is een set van normen die op een of andere manier gebruikt kan worden. Het recht staat zwak tegenover de grootmachten en een echte confrontatie kan het nooit winnen. Het is beter om een guerrillatechniek te gebruiken, namelijk de kosten van het overtreden van die regels zo groot mogelijk maken.’

Zulke kosten zijn bijvoorbeeld de huidige reputatieschade voor het Westen of voor Israël. Ook boycotacties ten aanzien van Israël drijven de kosten op. Bovendien geven ze feedback aan dat deel van de Israëlische bevolking dat zich van geen kwaad bewust lijkt. En ook het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof ten aanzien van de Israëlische premier Netanyahu hoort bij die schade: niet direct effectief maar wel lastig.

Die reputatieschade kan de EU ertoe brengen om, samen met regionale machten en de VS, de druk voor een tweestatenoplossing sterk op te voeren. Voor het wakende oog van het Globale Zuiden. Want uiteindelijk kan een ‘oplossing’ enkel doorgedrukt worden met voldoende internationale macht. Wel wetend dat er zoveel pijn en trauma in Palestina en Israël is dat elke regeling geteisterd zal worden door mensen die wraak willen. Zonder internationale omkadering en visionair leiderschap aan weerskanten is elke regeling uiterst kwetsbaar.