Klimaatverandering: de beste en slechtste scenario’s en wat die betekenen voor ons voedsel

Volgens voorspellingen zullen al minstens dertig voedselgewassen beïnvloed worden door de klimaatverandering. In Nature Food tonen Finse wetenschappers namelijk aan dat veranderingen in temperatuur, regenval en droogtepatronen een grote impact zullen hebben op landbouwgrond.

Landen die op een lage breedtegraad liggen, zoals veel landen in het Midden-Oosten, Zuid-Azië, Afrika ten zuiden van de Sahara en Latijns-Amerika, zullen volgens de onderzoekers van de Aalto Universiteit in Finland het zwaarst worden getroffen.

In die landen kan tot een derde van de oogst van gewassen in gevaar komen als de klimaatomstandigheden ongunstig zijn en richting een gemiddelde stijging van twee graden Celsius gaan. Dat kan zelfs oplopen tot de helft van de gewassen - als de temperatuurstijging boven de 3 graden gaat.

Evenaar

'De resultaten laten zien dat de productie van gewassen in de regio’s rond de evenaar het meest kwetsbaar is bij veranderende klimaatomstandigheden', zegt onderzoeker Sara Heikonen. 'De druk op de toch al ontoereikende voedselvoorziening in dat gebied zal dus naar alle waarschijnlijkheid verder toenemen.'

Niet alleen de hoeveelheid, maar ook de diversiteit van de gewassen zal er afnemen, blijkt uit het onderzoek.

'Het verlies aan diversiteit betekent dat het aantal verschillende voedselgewassen dat beschikbaar is voor de teelt in bepaalde gebieden aanzienlijk minder zal zijn', zegt Heikonen. 'Dit zal de voedselzekerheid verminderen en het voor de bevolking moeilijker maken om voldoende calorieën en eiwitten binnen te krijgen.'

Tarwe, maïs en aardappelen

Rijst, maïs, tarwe, aardappelen en sojabonen - belangrijk basisvoedsel waar mensen wereldwijd meer dan tweederde van de energie-inname uit halen - zullen volgens Heikonen sterk worden getroffen. Maar ook minder gekende voedselsoorten zoals de cowpea (een bonensoort) of cassave zullen de impact voelen.

'Afrika ten zuiden van de Sahara is de regio die het meest getroffen zal worden.'

'Ook tropische wortelgewassen zoals yam, essentieel voor de voedselzekerheid in regio's met lage inkomens, naast granen en peulvruchten, zijn bijzonder kwetsbaar', zegt de onderzoeker.

'Afrika ten zuiden van de Sahara is de regio die het meest getroffen zal worden', gaat ze verder. 'Bijna driekwart van de huidige productie loopt gevaar in een scenario waar de opwarming van de aarde 3 graden Celsius overschrijdt.'

Een opvallende conclusie is dat de gebieden die op midden- en hoge breedtegraden liggen, veel minder impact zullen voelen. Ze zullen wellicht geen geschikt akkerland verliezen en waarschijnlijk zelfs een toename in gewassendiversiteit zien. 'Anderzijds kan de opwarming wel nieuwe ziekteplagen en extreme weersomstandigheden met zich meebrengen. Daar houdt ons model nu geen rekening mee', zegt medeauteur Matti Kummu. 'De situatie is dus niet echt wit of zwart.'

Aanpassen aan de realiteit

Net als veel andere klimaatwetenschappers, hameren deze Finse onderzoekers op de noodzaak om de opwarming van de aarde te beperken tot twee graden boven het pre-industriële niveau. 'Het overschrijden van die drempel zal de negatieve effecten op zowel de huidige productie als de potentiële gewasdiversiteit aanzienlijk vergroten', zegt Heikonen.

Maar om de voedselsystemen in de toekomst echt veilig te stellen, is het ook belangrijk om te kijken naar manieren om ons aan te passen aan de realiteit, zeggen de onderzoekers. Dat kan zijn in de vorm van de ontwikkeling van nieuwe klimaatbestendige gewasvariëteiten, de bevordering van lokale, minder gekende soorten, aangepast landbouwbeheer en andere vormen van irrigatie en bemesting.

'Er is al veel aandacht gegaan naar het begrijpen van de effecten van klimaatverandering en de verschuivingen voor gewasopbrengsten, maar we hadden nog geen goed inzicht in de te verwachten shift in teeltpatronen', reageert Kyle Davis, van de Universiteit van Delaware in de VS, die deze studie daarom prijst. 'Dit onderzoek vergroot die kennis.'

Hij denkt ook dat best wat van de oplossingen al beschikbaar zijn. 'Veel van de beproefde methoden die boeren gebruiken, zullen waarschijnlijk een belangrijke rol spelen bij het bepalen van toekomstige patronen van voedselproductie, waaronder selectief kweken, irrigatie, overschakelen op variëteiten die beter geschikt zijn voor een veranderend klimaat en de voordelen benutten van natuurlijke systemen.'

Actieplannen

Srijirta Dasgupta, deskundige bij onderzoeksorganisatie CABI, zegt dat de regio’s die volgens het onderzoek het meest kwetsbaar zijn, sterk afhankelijk zijn van landbouw. 'Dit zijn tevens de regio's met veel armoede', zegt ze. 'Het zou voor landen daarom de hoogste prioriteit moeten hebben om na te denken over hoe deze gemeenschappen een eerlijke, inclusieve en rechtvaardige overgang naar de nieuwe realiteit kunnen maken.'

Ze pleit voor meer 'kwantificeerbare' klimaatmaatregelen. 'Meer gerichte investeringen in klimaatbestendige gewassen, geavanceerde irrigatietechnieken en strategieën om de bodem beter te beheren zijn fundamenteel om deze sector te doen overleven. Daarnaast is het net zo belangrijk dat de financiering terecht komt bij de gemeenschappen die deze het hardst nodig hebben', besluit ze.

Dit artikel is eerder verschenen bij IPS-partner SciDev.