Milei zet kettingzaag in Argentijnse herinneringscultuur

De overgang van oud naar nieuw was geen feest voor de ambtenaren en werknemers in de musea, archieven, en culturele centra die de herinnering aan de dictatuur in leven willen houden. Op 30 december ontvingen ze van hun werkgever, de secretaris van het Departement Mensenrechten binnen het ministerie van Justitie, via Whatsapp de mededeling dat ze na nieuwjaar niet meer naar hun werk hoefden te komen.

Ook het gerenommeerde Cultureel Centrum Haroldo Conti in de hoofdstad Buenos Aires moest de deuren sluiten. Het CC is gelegen op de site van het vroegere ESMA, de Militaire School van de Zeemacht. Tijdens de jaren van de dictatuur (1976 – 1983) functioneerde het als clandestiene gevangenis. Hier werden naar schatting meer dan vijfduizend mensen vastgehouden en gefolterd, de meesten van hen keerden nooit terug.

In 2004, onder het presidentschap van Nestor Kirchner, werd de hele site ingericht als een plek die recht wil doen aan de slachtoffers van de repressie. Behalve het CC zijn hier ook mensenrechtenorganisaties gevestigd, het Nationaal Herdenkingsarchief, het Secretariaat van de Dwaze Moeders van de Plaza de Mayo en de Grootmoeders van de Plaza de Mayo. Intussen werd de site erkend als UNESCO-werelderfgoed. Het nieuws bracht duizenden Argentijnen op de been om het jaar in te zetten met een groot festival voor de mensenrechten, en tegen de besparingspolitiek van Milei.

‘De afgelopen twintig jaar was deze site de plek voor informatie, debat, onderzoek en cultuur rond het thema van de herinnering’, vertelt Cecilia Macón. Ze is als professor Geschiedenis-filosofie verbonden aan de Universiteit van Buenos Aires en het onderzoeksinstituut CONICET. ‘Van 2004 tot 2007 voerden we hier publieke discussies over hoe we die periode van de dictatuur wilden herinneren: niet als een gestold verleden, maar als een plek voor discussie, als platform voor het doorgeven van informatie en vorming aan scholen. Een aantal jaar geleden zijn er restauratiewerken gebeurd. Daarbij ging men heel nauwgezet tewerk, zodat er geen bewijsmateriaal verloren zou gaan want ook de infrastructuur van de gebouwen zelf is van belang voor de gerechtelijke processen. Met de maatregelen van Milei wordt heel die bezorgdheid op de helling gezet en wordt ook de financiering voor verdere onderzoeksprojecten opgeschort.’

Het CC Haroldo Conti werd gesloten omwille van reorganisatie, zo luidt het. ‘Zoveel ontslagen en dan nog de werkingsmiddelen intrekken, is heel erg’, vertelt Sandra Raggio vanuit La Plata, de hoofdstad van de provincie Buenos Aires. ‘Maar wat we het meest vrezen, is dat het CC opnieuw zal openen met een narratief dat stelt dat er geen 30.000 slachtoffers waren, dat de vijanden terroristen waren, dat het geweld van de staat noodzakelijk was om de orde te herstellen. In plaats van “dictatuur” wordt er vaak eufemistisch gesproken over “het Proces van Nationale Reorganisatie”.’

Raggio werkt voor de Provinciale Herinneringscommissie in La Plata. Als provinciale instantie ontsnapt dit centrum voorlopig aan de federale maatregelen. De Commissie van La Plata beheert een van de grootste archieven van de repressie, met name het archief van de Inlichtingendienst van de Politie van de provincie Buenos Aires. 

Liever vergeten dan herinneren

Ook Automotores Orletti was zo’n clandestiene gevangenis, vandaag omgevormd tot herdenkingssite. Enkele dagen geleden viel er een stuk uit de zoldering, waardoor de veiligheid voor werknemers en bezoekers niet langer gegarandeerd kan worden. Geld voor restauratie is er niet en ook hier werden mensen ontslagen. Het is een beproefde strategie van de huidige regering om deze historische plekken te laten verkommeren, zodanig dat het fysieke bewijsmateriaal verdwijnt.

In Automotores Orletti bevonden zich onder de gevangenen ook (zwangere) vrouwen en kinderen. Een van hen was de mama van Miguel Santucho. Miguel (geboren in oktober 1975) vertelt hoe militairen hun huis binnenvielen en zijn moeder, Cristina Navajas, zijn oom, en zijn tante meenamen. Allen waren ze militanten van de linkse verzetsbeweging PRT-ERP (Partido Revolucionario de los Trabajadores-Ejercito Revolucionario del Pueblo).

Miguel, toen nauwelijks drie jaar oud, en zijn broertje werden ook opgepakt maar nadien herenigd met hun vader. Samen woonden ze een aantal jaar in Italië als politiek vluchteling. Zijn mama is nooit teruggevonden, maar uit haar brieven bleek dat ze twee maanden zwanger was toen ze werd meegevoerd. Lange tijd bleef het onzeker of Cristina ook bevallen was.

De moeder van Cristina, en oma van Miguel, was een van de Abuelas de la Plaza de Mayo, de vereniging van grootmoeders die hun vermiste, in gevangenschap geboren en afgenomen kleinkinderen terugeisen. Zijn oma is intussen overleden, maar Miguel bleef de zoektocht verder zetten. Pas in november 2023 kon Miguel eindelijk zijn broer Daniel omhelzen en kon Daniel op 46-jarige leeftijd zijn echte identiteit herwinnen. Daniel was het 133ste kleinkind dat zijn oorspronkelijke identiteit terugkreeg. Eind januari is de identificatie van het 139ste bekendgemaakt.

‘Het voorbije jaar zag het Nationaal Secretariaat voor de Mensenrechten zijn aantal werknemers afnemen van 1500 naar 540. Door de ontslagen wordt het steeds moeilijker om precieze gegevens te verzamelen’, vertelt Miguel Santucho. ‘De herinneringsplekken, waar scholen naartoe komen voor educatieve activiteiten, worden verwaarloosd. Een rechter heeft onlangs het decreet om de herinneringssites te sluiten opgeschort, omdat in de grondwet is vastgelegd dat deze publiek toegankelijk moeten blijven. Maar als er geen personeel is om uitleg te verstrekken, wat stelt het dan voor?’ 

De maatregelen van Milei bemoeilijken ook het werk van de Abuelas de la Plaza de Mayo. Miguel Santucho: ‘In augustus werd ook al de Speciale Onderzoekseenheid voor het opsporen van kinderen die verdwenen als gevolg van het Terrorisme van de Staat opgedoekt. Volgens de regering betekende deze commissie een schending van de privacy. De instantie was essentieel om genetische analyses te kunnen uitvoeren. Al die onderzoeken lopen nu vertraging op. En niet alleen het mensenrechtenbeleid maar het hele rechtenbeleid wordt uitgehold. Het recht op onderwijs, het recht op protesteren, een hele waaier basisrechten die in de democratie verankerd waren, staan vandaag op de helling.’