Analyse

Grenzeloos vliegen, grenzeloze klimaatimpact

‘Onder het mom van de wereld zien, maken we haar nog meer kapot’

Ana Dekoning

19 november 2025

Met het vliegtuig op vakantie gaan lijkt voor veel Belgen een evidentie. Toch vliegt slechts 2 à 4% van de wereldbevolking één keer per jaar of meer naar het buitenland. Paradoxaal genoeg zorgt net die kleine groep voor een enorme uitstoot: geen enkele andere manier van reizen heeft zo’n grote klimaatimpact.

‘Onder het mom van de wereld zien, maken we haar nog meer kapot.’ Aan het woord is Kim Serbruyns, een van de 516 mensen die de vragenlijst over klimaat van MO* invulden. Haar oplossing? ‘Maak vliegen en massatoerisme veel duurder. Reizen zou een luxe moeten zijn.’

MO*-lezer Hugo Demets gaat nog een stapje verder en schrijft dat we passagiersvervoer op de Belgische luchthavens moeten verbieden, of op zijn minst zwaar ontmoedigen. ‘Regionale luchthavens moeten helemaal sluiten.’

Ideeën die in schril contrast staan met de realiteit. Vliegschaamte en de coronapandemie ten spijt, de luchtvaartsector draait weer op volle toeren. Op 28 juli telde Brussels Airport opnieuw 92.000 reizigers: het hoogste aantal sinds de pandemie.

En ook regionale luchthavens moeten in ons land voorlopig niet sluiten. Hoewel de Vlaamse regering stevig snoeit in haar uitgaven, blijft de luchthaven van Deurne gesubsidieerd. ‘Absurd’, noemt respondent Leen Swinnen het. ‘Dat het gebeurt met ons belastinggeld is een echte schande’.

89% wil meer klimaatactie

Wereldwijde steun voor meer klimaatactie is groot, zo blijkt uit internationaal onderzoek van Nature Climate Change. Ongeveer 89% wil dat zijn overheid meer doet tegen klimaatverandering. Bijna 7 op de 10 mensen zijn bovendien bereid om 1% van hun loon af te staan voor meer klimaatactie. Uit het onderzoek blijkt ook dat mensen elkaar onderschatten: gedacht wordt dat maar 43% van onze medeburgers ook een deel van hun inkomen afstaan voor klimaatactie.

Ook MO* nam deel aan het zogenaamde 89 Percent Project, waarbij wereldwijd verschillende grote en kleine media een stem en gezicht gaven aan de 89% die meer politieke actie wil. Wil je hier meer over weten? Neem dan een kijkje op onze sociale media of lees onze artikels:

Minder vliegen

'Geen enkele andere menselijke activiteit veroorzaakt zoveel schade op zo’n korte tijd. Zelfs als je één keer het vliegtuig neemt, verdubbel je meteen je uitstoot ten opzichte van de gemiddelde persoon’. Dat zegt professor Stefan Gössling, gespecialiseerd in transport, duurzaamheid en toerisme. ‘De beslissing om minder te vliegen heeft dus een enorme impact op je persoonlijke emissies en we moeten onze uitstoot beperken.’

Een boodschap die duidelijk gehoor vindt bij bezorgde MO*-lezers. ‘Ik vlieg niet meer sinds 2019’, antwoordt Thomas Vandenabeele onder andere op de vraag welke klimaatacties hij zelf onderneemt.

Bij de respondenten die onze vragenlijst invulden, blijkt niet of minder vliegen een populaire actie. Tegelijk tonen ze dat het beperken van vlieggedrag op allerlei manieren kan.

Zo nam Trui de Mulder zichzelf voor om binnen Europa niet te vliegen en neemt Sarah Callens al sinds twee jaar het vliegtuig niet meer. In de toekomst wil ze dit ‘graag minderen naar een keer per vijf jaar’. Stephaan d’Haeyer schrijft dat hij nog nooit het vliegtuig heeft genomen en hoopt dit ‘ook nooit te hoeven doen’.

Waarom vliegen mensen?

‘Simpel gezegd zijn er drie grote motivaties waarom mensen het vliegtuig nemen: voor zaken, om familie en vrienden te bezoeken, en voor vrijetijdsreizen’, legt Gössling uit. ‘Vliegen is uiteindelijk vaker een wens dan een echte noodzaak.’

Het aandeel zakenreizen daalde significant tijdens de coronacrisis. Waarom zouden we naar Rome vliegen, als we die meeting online kunnen volgen?

Moeilijker om los te laten zijn reizen om familie en vrienden te zien. Een respondent schreef in onze vragenlijst dat ze voor vakanties niet vliegt, maar voor haar familie in Zweden wel een uitzondering maakt. ‘Het reduceren van zulke reizen ligt toch moeilijker,’ zegt Gössling, ‘omdat de voornaamste reden het behouden van sociale banden is’.

Ten slotte zijn er de vrijetijdsreizen. Gössling beaamt dat dit ‘veruit de grootste groep’ is. Die zal bovendien blijven groeien ‘tenzij de politiek maatregelen neemt’.

Reizen als statussymbool

Een van de redenen dat vrijetijdsreizen in de lift zit, kan worden toegeschreven aan sociale media. Online delen gebruikers graag mooie beelden van waar ze zijn geweest en met wie ze waren. Maar we zien niet alleen onze vrienden met een gelijkaardige levensstijl, we volgen ook onbekenden die er een totaal ander en luxueuzer leven op nahouden.

Daardoor hebben sociale media ook een grote invloed op ons reisgedrag. Plaatsen moeten steeds meer Instagram-waardig zijn. Volgens Gössling vertaalt dat zich in verschillende reistrends: ‘Men wil zo veel mogelijke plaatsen in korte tijd doen, waardoor mensen voor kortere periodes naar meerdere bestemmingen vliegen.’

Bovendien gebruiken we sociale media niet alleen om te communiceren, maar ook om onszelf te uiten en onze identiteit vorm te geven. Dat is een van de bevindingen van onderzoeker Soo-Hyun Jun, die onderzocht waarom mensen foto’s op Instagram plaatsten. Door foto’s te delen, tonen we het beeld van onszelf dat we anderen willen laten zien.

En dat laatste is belangrijk. ‘Sociale media maken het reizen op zich niet aantrekkelijker,’ zegt Gössling, ‘maar creëren de noodzaak om te reizen om status te behouden of te verwerven’.

De talloze reisfoto’s van beroemdheden en influencers schetsen een levensstijl waarin vaak vliegen symbool staat voor succes en aantrekkelijkheid. Doordat we onze levens voortdurend met elkaar kunnen vergelijken, is reizen niet langer een vrije keuze, maar een vorm van sociaal kapitaal geworden.

Wie niet reist, valt al snel buiten de boot. Of beter gezegd: buiten het vliegtuig.

Maakt reizen écht gelukkig?

‘Geluk ligt niet aan de andere kant van de wereld, of op een strand in de Bahama’s’, schrijft respondent Bert van Hooff. Hij besloot eerder dit jaar te stoppen met vliegen.

En daar kan hij weleens gelijk in krijgen. Uit onderzoek van toerisme-expert Jeroen Nawijn bleek dat reizen wel gelukkig maakt, maar het effect is in vergelijking met niet-reizigers klein en van korte duur. Het aantal vakanties of dagen weg bleek zelfs nauwelijks verschil te maken.

Is het dan niet de moeite om met vakantie te gaan? Daar gaat Nawijn niet volledig mee akkoord. ‘Reizen biedt de mogelijkheid om je onder te dompelen in een nieuwe cultuur of activiteiten te doen die thuis niet kunnen. Bovendien maken mensen vaak herinneringen die ze koesteren, en die een belangrijke rol spelen wanneer we terugblikken op hoe we ons leven ervaren.’

Ook een periode van rust blijft essentieel. Volgens dr. Jessica De Bloom is ‘een vakantie ontspanning omdat je in staat bent je werk en alledaagse zorgen achter je te laten, je eigen dagindeling te bepalen, te doen wat je wilt, wanneer en met wie,’ zo schreef ze in haar boek De kunst van het vakantievieren (2012). Maar daarbij kunnen we ons wel afvragen of zo’n vakantie altijd ver weg moet zijn.

Met die vraag in het achterhoofd onderzochten onder meer De Bloom en Nawijn het gedrag en welzijn van Nederlanders tijdens een vrije avond thuis, een weekend thuis of een weekendje weg in eigen land.

Hun conclusie? Voor je welzijn maakt het weinig uit of je een weekend thuisblijft of weggaat. Fysieke afstand helpt wel om dagelijkse bekommeringen los te laten, maar de werkelijke afstand is minder van belang. Een weekendje Ardennen kan dus even ontspannend zijn als onder een palmboom liggen op de Bahama’s.

Bovendien maken we tijdens een weekendje weg meer tijd voor zaken die ons energie geven, zoals sociale en fysieke activiteiten. De Bloom pleitte in haar boek om ons dagelijks leven meer in te richten zoals we op vakantie zouden doen. ‘Je zult je erover verbazen hoeveel bezienswaardigheden en leuke activiteiten je eigen regio je te bieden heeft.’

Wie daar alvast een voorbeeld aan neemt, is een van onze respondenten: ‘Ik ga niet meer op reis, tenzij ik lees – dan verdwaal ik in mijn boeken. Door halftijds te werken verdien ik minder, maar heb wel meer tijd voor mezelf en(bijna) geen stress. Ik geniet van mijn vrije dagen en van de kleine dingen.’

Waarom vliegen moeilijk op te geven is

Het vliegtuig laten staan valt mensen zwaarder dan andere klimaatacties, zoals recycleren en minder voedsel verspillen. Dat blijkt uit onderzoek naar klimaatattitudes in acht verschillende landen.

In de podcast Covering the climate community licht onderzoeker Waqas Ejaz dit verder toe. ‘Mensen plukken graag laaghangend fruit. Als je het mij makkelijk maakt om de groene vuilnisbakken te gebruiken, kan ik dat gewoon doen. De regering en het systeem maken het mij gemakkelijk om groen te zijn.’

Om burgers minder te doen vliegen, zou de overheid meer duurzame transportmogelijkheden moeten aanmoedigen.

Een idee dat MO*-lezer Pilar Callebaut deelt: ‘De huidige manier van leven laat het mensen niet toe om klimaatvriendelijke beslissingen te nemen. De overheid zou dat gemakkelijker kunnen maken.’

Politieke keuzes bepalen mee hoe wij bewegen

Een optie om meer mensen aan te sporen het vliegtuig te laten staan, is door klimaatvriendelijke alternatieven goedkoper te maken. ‘Hoe kan het dat treinen zo duur en zo inefficiënt zijn in vergelijking met vliegen, terwijl vliegen een veel grotere klimaatimpact heeft’, vraagt respondent Sarah Degrande zich af.

Verschillende respondenten geven de kostprijs en tijdsduur aan als drempels om de trein te nemen. Een recente studie van Greenpeace EU nuanceert dat: hoewel vliegen doorgaans goedkoper is, is 40% van de onderzochte routes in België naar het buitenland goedkoper per trein.

Luchtvaartmaatschappijen kunnen goedkope tickets aanbieden omdat ze geen accijnzen op kerosine moeten betalen en er geen btw bestaat op internationale vluchten. ‘Elke route waarop vliegen goedkoper is dan de trein, is een politieke mislukking’, zegt Joeri Thijs van Greenpeace België.

Ook Gössling vindt het hoog tijd dat de overheidssteun aan de luchtvaart wordt herzien. ‘De prijs van vliegtickets moet de werkelijke kosten weerspiegelen. Dat zou bijvoorbeeld kunnen betekenen dat ze twee keer zo duur worden, maar dan zullen mensen minder vaak vliegen en langer op één plek blijven. Mensen stemmen hun gedrag namelijk af op wat economisch haalbaar is.’

Is niet vliegen echt extreem?

Hoewel respondent Margot Vingerhoedt zelf van mening is dat ze nog meer kan doen, omschrijven anderen haar toch als klimaatextreem. Ze maakt bijvoorbeeld zelf nooit vlees klaar en winkelt alleen tweedehands. Verder doet ze ‘alles met de fiets en de trein, en vliegt ze niet.’

Hoewel dat binnen onze samenleving misschien wordt gezien als klimaatextreem, is niet vliegen op wereldschaal helemaal niet uitzonderlijk.

‘Het is een misvatting dat vliegvakanties de mondiale norm zijn en voor iedereen even toegankelijk,’ zegt Gössling. ‘In werkelijkheid wordt het merendeel van de vluchten uitgevoerd door een relatief kleine, welvarende groep: de meest geprivilegieerde klassen in de rijkste landen.’

En ook tussen vliegtuigreizigers zijn er grote verschillen. De meesten zullen slechts een keer per jaar in het vliegtuig stappen, slechts enkelen vliegen veel vaker. Zo komt het dat slechts 1% van de bevolking verantwoordelijk is voor maar liefst 50% van de uitstoot van de commerciële luchtvaart.

Een westers fenomeen

‘Vliegen is een westers fenomeen’, besluit Gössling. Ook toerismedeskundige Frans de Man gaat ermee akkoord dat reizen een ‘elitaire aangelegenheid’ is. ‘Weinig mensen in het Globale Zuiden hebben de luxe om meerdere dagen vrijaf te nemen van hun werk, en ook economisch is zo’n reis alleen mogelijk voor een kleine groep.’

Maar dat heeft niet alleen met economische ongelijkheid te maken. Ook een gebrek aan infrastructuur en een zwak paspoort maken dat burgers uit niet-Westerse landen beperkt zijn in hun vrijheid om te reizen.

Albina Fetahaj, auteur van het boek Grenskolonialisme, besefte door haar dubbele nationaliteit de kracht van grenzen. Volgens Passport Index kan ze in 2025 met haar Belgische paspoort 123 landen visumvrij bezoeken. Met haar Kosovaarse paspoort zijn dat er slechts 53.

‘Grenzen zijn noch natuurlijk, noch neutraal’, schrijft Fetahaj in Grenskolonialisme. Haar boek is een uitnodiging om te dromen over een grenzeloze wereld en om stil te staan bij hoe grenzen werken, wiens belangen ze dienen en hoe ze ongelijkheid (her)produceren.

Recht op vrije beweging is een mensenrecht, maar Fetahaj bekritiseert dat die vrijheid vooral geldt voor witte, rijke mensen met het “juiste” paspoort. ‘Grenzen produceren een “binnen” en een “buiten”, maar produceren evenzeer een “wij” versus “zij”.’

Voor sommigen is hun paspoort een toegangsticket tot de wereld, voor anderen zijn de denkbeeldige lijnen op onze wereldkaart effectief torenhoge muren.

Grenzeloze klimaatimpact

‘Vliegen is geen rechtvaardige zaak’, zegt de Man. ‘Alleen al de klimaatuitstoot is zorgwekkend. Nu al voelen bestemmingen de impact daarvan. Denk aan de toenemende orkanen en overstromingen eerder dit jaar in Vietnam. Het is cynisch dat dit juist voorkomt op plaatsen, waar mensen zelf niet het voorrecht hebben om te vliegen.’

Als reisbestemmingen steeds vaker slachtoffer worden van weersextremen, betekent dat dan dat we ooit niet meer zullen kunnen reizen? Gössling acht die kans reëel. ‘Misschien is het binnen vijftig jaar geen vraag meer of we ergens anders vakantie kunnen vieren, maar de realiteit. Dan pas zullen we beseffen dat we dingen anders hadden moeten doen.’

Twee derde van de Vlamingen vliegt nooit of minder dan één keer per jaar. 80% van de mensen wereldwijd heeft zelfs nog nooit gevlogen. Toch zijn de gevolgen voor iedereen. Waar grenzen de leefwereld van velen ernstig beperkt, reist een klein deel onbegrensd. De uitstoot die gepaard gaat met vliegen reist echter altijd visumvrij.

De toerisme-industrie claimt regelmatig een zogenaamd “recht op internationaal toerisme”, gebaseerd op het recht op vrije tijd en het recht op vrijheid van beweging. Maar volgens de Man is die claim ongefundeerd. ‘En zelfs het recht op mobiliteit geldt niet voor iedereen. Kijk maar hoe gemakkelijk wij naar het buitenland reizen, in vergelijking met vluchtelingen die hier asiel aanvragen.’

Dit artikel maakt deel uit van een reeks in het kader van het 89%-project, waar MO* zich mee achter schaart. Over de hele wereld geven verschillende grote en kleine media een stem en gezicht aan de 89% die meer politieke actie wil.

Word proMO*

Vind je MO* waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je van tal van andere voordelen.

Meer weten over proMO*lidmaatschap?

Je helpt ons groeien en zorgt ervoor dat we al onze verhalen gratis kunnen verspreiden. Je ontvangt vier keer per jaar MO*magazine én extra edities.

Je bent gratis welkom op onze evenementen en maakt kans op gratis tickets voor concerten, films, festivals en tentoonstellingen.

Je kan in dialoog gaan met onze journalisten via een aparte Facebookgroep.

Je ontvangt elke maand een exclusieve proMO*nieuwsbrief

Je volgt de auteurs en onderwerpen die jou interesseren en kan de beste artikels voor later bewaren.