Strijd tegen aids valt zonder geld: decennia aan vooruitgang verloren

De conclusie van het UNAIDS-jaarverslag is helder: door de historische daling van de wereldwijde financiering voor de strijd tegen hiv/aids zullen decennia van vooruitgang worden teruggedraaid. De financieringscrisis wordt veroorzaakt door de enorme bezuinigingen van internationale donoren. Er is nu al een impact op eerstelijnsvoorzieningen en de beschikbare levensreddende medicatie voor miljoenen mensen. 

Vaak leven zij in de meest kwetsbare gemeenschappen op aarde, stelt het rapport.

Nieuwe strategie

‘Dit is niet alleen een financieringstekort, het is een tikkende tijdbom’, zegt Winnie Byanyima, de uitvoerend directeur van UNAIDS.

Vorig jaar werden nog grote successen opgetekend: een daling van het aantal nieuwe hiv-besmettingen met 40% en een daling van het aantal sterfgevallen met 56% sinds 2010.

Maar het wegvallen van de internationale hulp - 80% van de preventie in lage- en middeninkomenslanden wordt hierdoor gefinancierd - zal die vooruitgang doen stilvallen. Het rapport, dat vooral gebaseerd is op onderzoek in de tweede helft van 2024, concludeert nog dat de vooruitgang doet geloven dat het einde van aids als een bedreiging voor de volksgezondheid in 2030 in zicht was.

Maar dat was buiten de plannen van de nieuwe regering in de VS gerekend: die kondigde begin 2025 ‘veranderende strategieën voor buitenlandse hulp’ aan. Concreet hield dat onder meer in een terugtrekking uit organisaties zoals het President's Emergency Plan for AIDS Relief (PEPFAR), dat eerder al 4,3 miljard dollar had toegezegd voor dit jaar. 

Verschuivingen

PEPFAR is een van de belangrijkste spelers voor het testen en behandelen van hiv in de zwaarst getroffen landen. Een drastische beslissing om in die budgetten te snijden, kan volgens experts een domino-effect hebben en andere belangrijke donorlanden ertoe aanzetten hun hulp in te trekken. 

Het rapport voorspelt dat in een scenario waarbij de internationale financiering permanent wegvalt er tegen 2029 nog eens 6 miljoen hiv-besmettingen en 4 miljoen aids-gerelateerde sterfgevallen bijkomen.

Volgens Angeli Achrekar, de assistent secretaris-generaal van UNAIDS is PEPFAR, sinds de start in 2003, een van de meest succesvolle programma’s geweest op vlak van volksgezondheid. Maar sinds de VS hun financiering hebben teruggetrokken merkt ze ‘acute verschuivingen’ en een zwakkere betrokkenheid van landen die minder direct getroffen zijn door hiv/aids.

Criminaliseren

UNAIDS rapporteert ook dat steeds meer landen die bevolkingsgroepen die het grootste risico lopen op hiv sterker gaan criminaliseren. Hierdoor neemt het stigma toe, net als gendergerelateerd geweld en seks zonder toestemming - twee gedragingen die het grootste risico op een hiv-besmetting vormen. 

Het rapport toont ook aan dat hiv-besmette kinderen en jonge vrouwen als eersten de belangrijke zorg zullen ontberen en ziet daarnaast ook een toename van wetgeving die vervolging of criminalisering mogelijk maakt voor hiv-blootstelling, sekswerk en seksuele activiteiten tussen mensen van hetzelfde geslacht. 

Die wetten, die de laatste jaren opnieuw in opmars zijn in verschillende landen, zullen in combinatie met de beperkte financiering voor hulp voor hiv/aids-positieve patiënten fatale gevolgen hebben, aldus het rapport.

Nationale middelen

Nochtans zijn er net de laatste jaren steeds meer wetenschappelijke doorbraken op vlak van langwerkende medicijnen om een hiv-infectie te voorkomen. Nieuwe technologieën zoals jaarlijkse injecties en maandelijkse preventieve pillen, kunnen veel leed voorkomen, naast de verdeling van condooms en schone, veilige naalden voor drugsgebruikers. 

Maar ook mede door verschillende wereldwijde conflicten en oorlogen zijn die toeleveringsketens verstoord geraakt, wat vaak nadelig is voor landen die niet midden in de strijd zitten, maar wel afhankelijk zijn van producten zoals preventieve middelen of medicatie.

Een stap in de goede richting is wel dat veel landen die zwaar getroffen zijn door de aidscrisis vaker meer nationale financiering beloven. Maar dat neemt niet weg dat de verstoring van de toeleveringsketens en het gebrek aan internationale gezondheidswerkers voor eerstelijnszorg zullen doorwegen. Om de gezondheidszorg volledig te herstructureren is meer tijd nodig - iets wat mensen met hiv niet altijd hebben.

Miljoenen besmettingen

In totaal moeten 9,2 miljoen mensen wereldwijd het zonder behandeling voor hun hiv-besmetting stellen. De helft van hen leeft in Afrika ten zuiden van de Sahara, waar ook de meerderheid van de infecties op kinderen plaatsvindt door een combinatie van ‘problemen met schulden, trage economische groei en slecht presterende belastingsystemen’, stelt het UNAIDS-rapport. ‘Die oorzaken maken dat er voor deze landen beperkte budgettaire ruimte is om de binnenlandse financiering voor hiv te verhogen.’

Een land dat al wel grote stappen heeft genomen, is Zuid-Afrika dat momenteel 77% van zijn aidsbestrijding zelf financiert. De herziening van de begroting voor 2025 omvat daarnaast nog een jaarlijkse verhoging van 3,3% voor hiv- en tuberculoseprogramma's in de komende drie jaar. 

Sinds december 2024 hebben zeven landen in Afrika ten zuiden de Sahara de 95-95-95-doelen bereikt die door UNAIDS werden vastgelegd: 95% van de mensen met hiv kennen hun status, 95% van hen zijn in behandeling en bij 95% van de mensen die in behandeling zijn, is de ziekte viraal onderdrukt. 

UNAIDS benadrukt hoe belangrijk het is dat deze doelstelling wordt opgeschaald naar een wereldwijd niveau, zonder preventie te vergeten. ‘We zullen nooit de kraan van nieuwe infecties kunnen dichtdraaien zonder ons ook op preventie te richten’, zegt Achrekar.