Tarievenzondvloed zet mondiale handelsgrenzen weer op scherp

Het is sinds de jaren ’30 van vorige eeuw geleden dat de wereld nog een handelsoorlog heeft gekend, waarbij meerdere landen de handelsbelemmeringen in een spiraal van wederzijdse vergelding altijd maar verhoogden. Dat ging ten koste van de welvaart, want het maakte wereldwijd de economische depressie die volgde op de beurskrach van 1929 erger, met meer werkloosheid en meer inkomensverlies tot gevolg.

Na de Tweede Wereldoorlog werd afgesproken dat landen regelmatig met elkaar zouden onderhandelen over handelsregels zodat er een voorspelbare internationale handelsomgeving zou kunnen ontstaan die investeringen zou faciliteren, wat gunstig zou zijn voor de welvaartscreatie. Dat was de General Agreement on Tariffs and Trade (GATT), of Algemene Overeenkomst over Tarieven en Handel.

Daaruit vloeide in 1995 dan weer de Wereldhandelsorganisatie (WTO) voort. Die kreeg een Beroepsorgaan, de Appellate Body, waarbij landen een beroep kunnen aantekenen nadat ze door de WTO op de vingers zijn getikt bij een overtreding van de handelsafspraken. De uitspraken van het Beroepsorgaan werden over het algemeen nageleefd.

‘Sommige landen bouwden een sociale zekerheid uit, andere, zoals de VS, niet of veel minder.’

‘Dat systeem werkte goed en de WTO bediende de wereldgemeenschap goed’, zegt Petros Mavroidis, professor internationaal recht aan de Columbia Universiteit in de VS. Mavroidis werkte zelf voor de WTO en schreef er meerdere boeken over. De wereldhandel nam sneller toe dan de wereldproductie, er werd dus een groter deel van de lokale productie uitgevoerd. Er was voorspelbaarheid en de WTO zorgde ervoor dat tarieven geen punt meer waren. Dat is op zich al belangrijk. Er waren meningsverschillen over subsidies, milieu- of industriebeleid, maar daar kon de WTO niet in tussenkomen omdat die zich alleen richtte op vrijhandel in enge zin van het woord.’

WTO is kind van zijn tijd

Maar Mavroidis erkent dat niet iedereen beter werd van de WTO. ‘Na 1945 werd er op twee sporen onderhandeld. Enerzijds was er de Internationale Handelsorganisatie die het ook over tewerkstellingsbeleid wilde hebben. Het tweede spoor wou uitsluitend spreken over het vrijer maken van de handel tussen landen. Dat haalde het. Verdelingsvraagstukken bleven buiten de discussie. Sommige landen bouwden een sociale zekerheid uit, andere, zoals de VS, niet of veel minder.’

Omdat subsidies en milieu- en industriebeleid buiten beschouwing bleven, kreeg de WTO al snel na de oprichting kritiek van de andersglobalisten. Die eisten dat ook sociale en ecologische normen in het handelssysteem werden ingebouwd, maar die zouden er nooit komen omdat de meeste regeringen en bedrijven daar niets voor voelden.

Volgens Mavroidis is de WTO een kind van zijn tijd. ‘Net na de val van de Berlijnse Muur speelden overheden in het Westen geen rol in het aansturen van de economie. Ze gingen ervan uit dat dit overal het geval was of zou worden. Maar in China, Rusland en de Golfstaten zien ze dat heel anders. Dat is een constructiefout geweest.’

VS saboteren WTO

Voor Donald Trump is de WTO de gebeten hond. Toen hij in 2017 voor het eerst aantrad, weigerde hij nog rechters te benoemen voor het Beroepsorgaan. Daar zetelen minimaal drie en maximaal zeven juristen die bij unanimiteit van alle 166 WTO-leden benoemd worden voor drie jaar. Door de beslissing van Trump kon het Beroepsorgaan tegen 2020 niet meer functioneren.

‘Je moet het systeem niet kapotmaken om het bij te sturen.’

‘Dat was een verschrikkelijke beslissing’, zegt Mavroidis daarover. ‘Misschien deed het Beroepsorgaan enkele vreemde uitspraken, maar je moet het systeem niet kapotmaken om het bij te sturen. De rechters hadden bijvoorbeeld striktere selectiecriteria kunnen krijgen.’

Ook Trumps opvolger, Joe Biden, weigerde rechters te benoemen en nam geen initiatief om de WTO beter te doen functioneren. En nu begraaft Trump II wat er nog rest aan handelsafspraken onder een tarievenzondvloed die alle kanten uitschiet.

Hoog spel

Met die tarievenzondvloed stelt Trump de mondiale handelsgrenzen opnieuw op scherp. Als reactie op de hoogste invoertarieven sinds een eeuw in de VS, nemen sommige landen vergeldingsmaatregelen, of dreigen ermee dat te doen.

Dat zet de sterke vervlechting van de wereldeconomie van de voorbije dertig jaar onder druk. Grondstoffen en onderdelen kruisen talloze staatsgrenzen vooraleer ze een product zijn. De Amerikaanse aandelenbeurs noteerde grote verliezen door de gedachte dat die globale productieketens geblokkeerd zouden worden en zo de winsten van Amerikaanse bedrijven bedreigen.

De chaotische aanpak van Trump zinde ook de obligatiemarkten niet. Die verhoogden de rente op Amerikaanse staatsleningen. Lastig, want de VS hebben grote schulden.

Door tegenover China de invoertarieven tot 145% op te trekken speelden de VS hoog spel. Maar de Chinezen gaven geen krimp en reageerden met invoertarieven van 125%. Dat was de facto een ontkoppeling van de twee grootste economieën van de wereld. Zoiets zou zeker ook banen kosten in China, al is het land dezer dagen wel minder afhankelijk van de VS dan vroeger. En de autoritaire Xi Jinping kan zijn volk wel het een en ander opleggen.

In de VS zou de pijn, en dus het electorale risico, voor Trump veel sneller komen. De haven van Los Angeles begon al stil te vallen wegens een gebrek aan Chinese containers. Amerikaanse warenhuizen waarschuwden Trump voor lege rekken en hogere prijzen. En dus lieten de VS al snel blijken dat ze wat graag wilden onderhandelen.

Een clandestiene ontmoeting tussen de Amerikaanse minister van Financiën Scot Bessent en zijn Chinese tegenvoeter Lan Fo’an, tijdens de lentevergadering van het Internationaal Muntfonds, en één weekend onderhandelen in Genève, volstonden om de tarieven voor negentig dagen, tot 12 augustus, aan weerskanten met 115 procent te verlagen.

Daardoor blijft handel tussen de twee reuzen mogelijk. Trumps tarievenoorlog toont vooral hoe sterk de wereldeconomie geïntegreerd is en hoe kwetsbaar ook de VS daar zelf in zijn.

Belangrijke rol voor EU

‘Het gevolg van dit alles is permanente onvoorspelbaarheid’, benadrukt Mavroidis. Dat is niet bevorderlijk voor handel en voor investeringen, wat dan weer aan de inkomens en banen van mensen raakt. In kwetsbare landen zal de handelschaos meer mensen in armoede duwen.

Hoever dat proces van desintegratie van de wereldhandel zal gaan, blijft onduidelijk. Krijgen we een Chinees en een Amerikaans economisch blok? Ontstaan er meerdere regionale blokken? Of belanden we blijvend in een periode van onzekerheid? De meeste landen in het Globale Zuiden zijn in ieder geval gewonnen voor een voorspelbare wereldhandel omdat ze daarbij het meeste kunnen winnen.

Voor Mavroidis kan de EU een belangrijke rol spelen in het vinden van een nieuw evenwicht. Maar hij vraagt zich af of de EU met één stem zal kunnen spreken. ‘Ik hoop dat de Europeanen de intellectuele eerlijkheid hebben om te erkennen dat het tijd wordt dat de WTO meer rekening houdt met de immense inkomensverschillen tussen landen’, zegt hij.

‘Binnen de EU zijn die veel kleiner dan binnen de WTO, maar de EU laat versterkte samenwerking toe tussen rijkere landen, die daardoor wat vooroplopen, terwijl armere lidstaten wat meer tijd en ruimte krijgen. Waarom zou je dat in de WTO niet toelaten?’

Verder hoopt Mavroidis dat de EU samen met de G20, maar zonder de VS en China, een voorstel van een nieuwe WTO op tafel legt. ‘Daarin moet een nieuwe aanpak van industrieel beleid, milieu, ontwikkeling en economische veiligheid verwerkt zitten. De EU is als groot handelsblok goed geplaatst om zo’n initiatief te nemen.’