Wie wil nog in zee met de Palestijnse Autoriteit?

Op 25 maart, nog voor het nieuwe, fragiele staakt-het-vuren in Gaza, trokken mensen in Noord-Gaza de straat op. ‘De grootste straatprotesten tegen Hamas sinds oktober 2023’, kopten onder meer BBC, The Guardian en The New York Times. Opvallend was het verschil met Arabisch georiënteerde media, zoals Middle East Eye en Al Jazeera. Daar klonk het dat de protesten in de eerste plaats gericht waren tegen de oorlog en het Israëlische leger, niet tegen Hamas.

Op de nieuwssite Al-Monitor werd een universiteitsstudente geciteerd die wel sprak over anti-Hamas-gevoelens, maar ook met een beschuldigende vinger naar de Palestijnse Autoriteit (PA) wees. Die zou de protesten aangestuurd hebben, klinkt het.

Veel Palestijnen zien de PA als een westers gestuurde regering. Dat idee komt niet uit de lucht vallen. Iedereen lijkt zijn zegje te willen hebben over de PA.

Op 4 maart kwamen in Caïro hooggeplaatsten samen uit Egypte, Jordanië, Saudi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten, Qatar en andere landen om een Arabisch plan te ontvouwen. Dat plan voorziet een transitie- en toekomstscenario voor Gaza en biedt een antwoord op Trumps deportatievoorstel voor de Palestijnen uit Gaza. Het plan bouwt verder op eerdere uitgebreide consultaties en besprekingen met de PA en geeft haar een belangrijke rol. Maar, klonk het, de PA moet wel hervormen.

Ook Europa steunt de PA voorlopig als enige mogelijke bestuurder van een Palestijnse staat, maar verbindt voor het eerst voorwaarden aan die steun.

Populariteit PA op dieptepunt

Na de vernietigende oorlog die Israël na 7 oktober 2023 lanceerde in Gaza, steeg de populariteit van Hamas enorm. Ook op de Westelijke Jordaanoever waar de PA bestuurt. Volgens de laatste opiniepeiling van het Palestijnse onderzoekscentrum PCPSR, die dateert van september 2024, is de populariteit van Hamas licht gedaald (tot 36%). Fatah, de partij van de Palestijnse president, blijft hangen op 21%.

De PA zelf zag door de jaren heen haar populariteit slinken. Dat heeft onder meer te maken met de 89-jarige president, Mahmoud Abbas, die zijn eigen houdbaarheidsdatum allang overschreden heeft. Maar liefst 84% van de Palestijnen wil Abbas weg, aldus de peiling van het PCPSR.

Nogal wat Palestijnen zien de PA vooral als een veel te zwak leiderschap tegenover een almaar agressievere Israëlische bezetting, met groeiend geweld door kolonisten, de uitbreiding van nederzettingen en inname van land. De PA geldt voor velen als corrupt, ineffectief, handelend namens Israël en meer bezorgd over haar eigen overleving dan over de Palestijnse nationale belangen.

Israël begon al in 2023 met zware raids op de Westelijke Jordaanoever, onder meer in de vluchtelingenkampen Jenin en Tulkarm. En in 2025 lanceerde het Israëlische Leger de militaire operatie IJzeren Muur tegen het gewapend Palestijns verzet in de vluchtelingenkampen daar.

Bij die gewelddadige operatie werden al veel huizen en infrastructuur vernietigd. Maar liefst 40.000 Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever verloren hun woning en zelfs totale toegang tot de vluchtelingenkampen, aldus de non-profit denktank International Crisis Group. Ook Palestijnse veiligheidsdiensten voerden militaire operaties uit tegen gewapende groepen in Jenin en Tubas, en dat wordt de PA ook kwalijk genomen.

Wat is het dilemma van de PA?

Vandaag staat de PA voor een dilemma, schrijft Tahani Mustafa van de International Crisis Group in een recent commentaar. ‘De situatie op de Westelijke Jordaanoever vandaag maakt het oudere dilemma van de Palestijnse nationale beweging concreet’, schrijft Mustafa. En dat dilemma is: ‘samenwerken met Israël tegen elke prijs (...) versus actief ingaan tegen de bezetting, via volksprotesten of via gewapende confrontaties.’

Als de PA meegaat in het Israëlische veiligheidsverhaal door Palestijnse gewapende groepen te bestrijden, verliest ze legitimiteit bij de eigen bevolking. Gaat de PA mee met het gewapend verzet, dan roept ze een potentieel Gaza-scenario af over de Westelijke Jordaanoever.

De PA is, gezien de dreiging van het Gaza-scenario, geneigd om de preventiehouding te kiezen, gelooft Martin Konecny van het European Middle East Project. ‘De PA wil absoluut vermijden dat Israël een voorwendsel zou vinden om dat scenario te ontvouwen. Daartegenover staat het tegenargument: “Israël gaat dat plan sowieso ontvouwen, dus met die voorzichtigheid kom je nergens, je stelt de executie gewoon uit en tegelijk mobiliseer je geen verzet”.’

De PA lijkt vandaag dus tussen hamer en aambeeld te zitten. Want ook van buitenaf komt almaar meer druk. De roep om hervormingen klinkt luid en de relatie met Israël wordt almaar vijandiger.

Welke PA wil de Arabische wereld?

Het is onduidelijk met welke vorm van Palestijnse Autoriteit de Arabische staten in zee willen gaan, zegt Martin Konecny. ‘De Verenigde Arabische Emiraten willen president Abbas er ook uit. Ze zijn fan van Mohammed Dahlan, die momenteel in de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) verblijft en die geen beste vrienden is met Abbas.’

Dahlan, een belangrijke voormalige topexpert Defensie uit Gaza binnen de PA, zou zeker invloed hebben op de kritische houding van de Emiraten tegenover de huidige Palestijnse Autoriteit. Opvallend, zegt Konecny, is dat Abbas recent amnestie aankondigde voor alle mensen die hij uit Fatah heeft geschopt. Dat is een toegeving aan Dahlan en de VAE.

Maar voor de VAE is de personencultus minder belangrijk dan zijn geopolitieke en strategische agenda, die zal bepalen hoe de PA eruit moet zien. ‘De agenda van de VAE dient hun relatie met Israël, maar vooral die met de VS', zegt Konecny. 'Die Amerikaanse banden zijn duizend keer belangrijker dan de belangen van de Palestijnen.’

Welke PA wil de Europese Unie?

‘Bij de Europese Unie zien we een groeiende houding om de Palestijnse Autoriteit te doen passen binnen een Europees scenario’, zegt EU-parlementslid Marc Botenga, die voor de PVDA-PTB in de commissie Buitenlandse Zaken zetelt. ‘Dat zagen we al bij de vorming van het nieuwe PA-kabinet vorig jaar, na het ontslag van het bestaande kabinet (in februari 2024 nam de voltallige regering van premier Mohammed Shtayyeh ontslag, red.). De EU wilde daar al te graag inspraak in.’

‘Sommige hervormingen die de EU voorstelt, zijn duidelijk meer gebaseerd op Israëlische eisen dan op wat nodig is om de PA efficiënter en legitiemer te maken.’

‘En we zien hoe de EU aan de nieuwe financiële steun aan de Palestijnen nu ook voorwaarden koppelt.’ Vorige zomer beloofde de Europese Commissie een nieuw pakket noodhulp aan de PA, samen met een principeakkoord over een herstelprogramma voor de Palestijnen. In de intentiebrief tekenden de EU en de PA op dat ‘budgettaire stabilisatie substantiële hervormingen van de Palestijnse Autoriteit vereist’.

Martin Konecny maakt zich daarbij vooral zorgen over de groei van het aantal pro-Israëlische stemmen in Europa. ‘De PA kreeg herhaaldelijk de vraag van de Europese Unie en de Verenigde Staten om te hervormen. Sommige van die hervormingen zijn duidelijk meer gebaseerd op Israëlische eisen dan op wat nodig is om de PA efficiënter en legitiemer te maken in de ogen van de eigen bevolking.’

Konecny wijst ook op het feit dat Israël geen enkele voorwaarden krijgt opgelegd in het onderzoeks- en samenwerkingsprogramma Horizon Europe. 'Israël geniet daar dus enorme steun, zonder dat het voorwaarden krijgt opgelegd.'

Wordt voldaan aan de voorwaarden?

Ja, zegt Martin Konecny, de PA loste al een deel van de voorwaarden in. Zo vaardigde Abbas al en decreet uit dat het bestaande uitkeringssysteem voor gevangenen stopzet. ‘Dat is opmerkelijk, want de PA voerde die hervormingen uit nog voor de Commissie duidelijkheid schepte over het volledige financiële pakket. Het is nog altijd vaag over hoeveel geld het nu juist gaat, want er staat niets op papier over een tweede fase.’

In een eerste fase voorziet de EU noodhulp op korte termijn om dringende financiële behoeften te dekken: 400 miljoen euro. Een tweede fase betreft een uitgebreid meerjarenprogramma ‘voor Palestijns herstel en veerkracht’. Die fase blijft dus voorlopig uit, net als het vervolg van de beloofde financiële steun.

Europarlementsleden, waaronder Marc Botenga, polsten via een schriftelijke vraag aan de Commissie naar de redenen voor de vertragingen. ‘Het verantwoordelijke Directoraat-Generaal van de Commissie (Uitbreiding en Oostelijk Nabuurschap, red.) zegt dat het laatste deel van de noodhulp werd gestort op 18 november 2024’, zegt Botenga.

In haar antwoord liet de Commissie weten dat er ‘hard wordt gewerkt aan de tweede fase’, met de verwijzing naar een Europees-Palestijns akkoord op 31 oktober 2024. Dat zou gaan over de Palestijnse hervormingen die de basis moeten vormen voor het meerjarenprogramma.

Zullen Palestijnse hervormingen ook verkiezingen inhouden?

Het is van 2006 geleden dat de Palestijnen naar de stembus trokken. In 2021 stonden verkiezingen nochtans ingepland, onder meer om een nieuwe president te kiezen. Maar Abbas annuleerde de stemgang toen abrupt.

Vier jaar later zijn nationale verkiezingen in de Bezette Palestijnse Gebieden en het vernietigde Gaza nog minder evident. Er is niet alleen het militaire geweld, maar ook de kloof tussen Hamas en Fatah, de partij van Abbas, is groot, wat van nationale verkiezingen een moeilijke opgave maakt. Bovendien ziet Israël verkiezingen in Oost-Jeruzalem, een voorwaarde voor nationale verkiezingen, niet als een optie.

De Arabische landen legden op 4 maart in hun communicatie wel de nadruk op een Palestijnse eenheidsregering en nationale Palestijnse verkiezingen. Maar daar staat, opmerkelijk genoeg, niets over te lezen in het uiteindelijke Arabische Plan.

De timing is moeilijk, zeggen commentatoren daarover. Ook Europa is voorlopig een koele minnaar van verkiezingen. Dat zegt ook Marc Botenga: ‘De Europese Unie is helemaal afgestapt van het idee van verkiezingen, uit angst dat bij snelle verkiezingen Hamas wint. Het illustreert vooral hoe de Palestijnse Autoriteit teveel van buitenaf wordt bestuurd. Iedereen probeert van buitenaf een oplossing te zoeken, waar de PA al dan niet mee akkoord moet gaan.’

Heeft de PA een keuze?

‘Je hebt altijd een keuze’, vindt Marc Botenga. ‘Sowieso is een deel van de Palestijnse bevolking niet blij met de PA, maar dat geldt voor Palestijnse politieke partijen in het algemeen. Het is echter aan de PA en de Palestijnen zelf om de keuze te maken, niet aan anderen, niet aan Europa en niet aan de Arabische landen.’

‘Het Arabische Plan voorziet dan wel in een plaats voor de PA, en niet voor Hamas, in Gaza. Maar wie die PA moet zijn, is onduidelijk. Is de PA van vandaag ook die van morgen?’

De PA heeft weinig keuze, vindt Martin Konecny van European Middle East Project. ‘Het is dat terugkerende dilemma. Ze past zich vandaag aan voor financiële steun en veiligheid, maar ze verzwakt tegelijk haar geloofwaardigheid bij de eigen burgers en speelt Hamas in de kaart. Hamas kan zeggen: “Wij laten gevangenen vrij in ruil voor de Israëlische gijzelaars, terwijl de PA de uitkeringen voor dezelfde gevangenen verlaagt met die hervormingen. Wie dient er dus het nationale belang?”’