“‘China damt Tibetaanse cultuur in’

Ik ben in Derge county, een regio die het oosten van Tibet uitmaakt, maar officieel in het noordwesten van de Chinese provincie Sichuan ligt. Ik geniet. Dichter zal ik niet meer bij Tibet komen. Achter de bergen ligt de Autonome Tibetaanse Regio waar ik niet mag komen zonder gids en zonder speciale toestemming van de Chinese overheid. Drie dagen blijf ik hier in het dorp. Gewoon om te zijn, te zien en te ervaren, want veel is er niet te doen.

De centrale attractie van Derge is het geschriftenhuis. Elke dag komen er enkele tientallen Han-Chinezen de binnenkant bezoeken, maar voor mij is de buitenkant al intrigerend. Ik zie er op elk moment van de dag honderden mensen, gekleed in lange rokken en vaak met hoeden die hun rimpels en droge huid beschermen tegen de zon, toertjes wandelen rond het gebouw. In hun hand hebben ze een gebedskrans om hun geprevelde gebeden te tellen. Elke dag loop ik een tijdje mee. Hoe langer ik meewandel, hoe meer glimlachen ik krijg als beloning. Is het niet van de wandelaars, dan is het van de mensen die pauze nemen en een babbeltje doen met hun buur. Ook innerlijk wordt ik beloond met een enorm gevoel van vervulling.

Op mijn derde dag in Derge beslis ik om ook de binnenkant van het geschriftenhuis eens te bezoeken. Er worden duizenden houten blokken met oude Tibetaanse teksten erop bewaard. In het hart van het geschriftenhuis zitten enkele mannen gebogen over de drukplaten, hun handen gehuld in handschoenen, zwart van de inkt. Het Derge geschriftenhuis is een van de laatste plekken waar nog dagelijks handmatig religieuze teksten worden gedrukt, met eeuwenoude houten platen en traditionele Chinese inkt.

In een van de hoogste kamertjes van het geschriftenhuis, zijn enkele mannen bezig met het restaureren van teksten die niet meer goed leesbaar zijn. Het is absoluut indrukwekkend en ik spendeer enkele uren in het gebouw, samen met de mannen die me intussen met gebaren proberen uit te leggen hoe ze de teksten terug in ere herstellen. Er zijn geen woorden nodig om te voelen hoe heilig dit werk is. Het is niet alleen cultureel erfgoed, maar ook een vorm van spiritueel verzet.

Want de culturele rijkdom was niet het enige dat me opviel in Derge. Blauwe uniformen, controleposten, patrouilles met korte sirenes. Er is opvallend veel politie op straat, meer dan in de rest van China. De Tibetanen hier worden duidelijk in de gaten gehouden. Ik zoek op waar ik ben terechtgekomen. Google vertelt me wat ik al voelde: dit is een plaats van protest. En van onderdrukking.

De Derge-regio staat op het punt grondig te veranderen. De Chinese overheid wil hier een dam bouwen om te voorzien in elektriciteit. Door de aanleg van het Kamtok (of Gangtuo in het Chinees) waterkrachtproject op de Yangtze-rivier komen verschillende dorpen onder water te staan, wat de gedwongen verhuizing van enkele duizenden Tibetanen tot gevolg heeft.

Daarnaast liggen er in het gebied ook enkele cultureel belangrijke tempels, waaronder de Wangdui (Wontoe) tempel. Die is meer dan 700 jaar oud en versierd met zeldzame boeddhistische muurschilderingen. De Chinese autoriteiten beschouwen de herhuisvesting van duizenden Tibetanen als een proportionele maatregel in het streven naar koolstofneutraliteit tegen 2060. Bovendien sluit het project aan bij hun economische ontwikkelingsplannen voor Tibet.

Volgens de Verenigde Naties zijn de bewoners van het getroffen gebied vanaf het begin niet op een correcte manier geraadpleegd over de bouw van de dam. Zo kregen ze bv. onvolledige informatie, die bovendien niet in het Tibetaans beschikbaar was. Er zou zijn beloofd dat het project enkel zou doorgaan als 80% van de inwoners instemde, maar China heeft nooit bewijs van die instemming aan de VN kunnen overleggen.

De Chinese autoriteiten stellen dat de lokale overheid nieuwe woningen heeft gefinancierd en subsidies heeft verstrekt voor landbouw. Tibetaanse bronnen die met de BBC spraken, schetsen echter een ander beeld: volgens hen verschenen ambtenaren plotseling in de dorpen om mee te delen dat de bewoners binnen korte tijd zouden worden uitgezet. Van hervestigingsmogelijkheden of compensatie was geen sprake.

Deze onduidelijkheid leidde tot onrust en protesten, ondanks het besef dat dit risico’s met zich meebracht. In Tibet, waar verzet tegen de autoriteiten snel wordt onderdrukt vanwege de gevoeligheid rond separatisme, wordt protest zelden getolereerd. In februari 2024 werden dan ook meer dan 1000 demonstrerende Tibetanen gearresteerd. Velen van hen werden wekenlang vastgehouden, en sommigen zouden ernstig mishandeld zijn.

De International Campaign for Tibet geeft aan dat deze dam geen alleenstaand geval is en dat er vele damprojecten zijn die de facto leiden tot de uitwissing van de Tibetaanse civilisatie. Sinds 2000 zijn er maar liefst 193 waterkrachtcentrales gebouwd of gepland in de Tibetaanse regio. Een gebied dat tot de Chinese overheersing in 1950 geen enkele waterkrachtcentrale of dam had, uit respect voor de goden in de rivier.

Recent nog kwam China in het wereldnieuws omdat ze de grootste dam ter wereld zullen bouwen op Tibetaans grondgebied. Drie maal groter dan de huidige grootste dam ter wereld… die ook op Chinees grondgebied staat. Voor China niet zo een probleem omdat er “slechts” 2000 mensen voor zullen moeten verhuizen. Ook in de provincie Qinghai kwam begin juli van dit jaar het nieuws dat er een nieuwe waterkrachtcentrale zal komen op de gele rivier, die maar liefst 20 dorpen onder water zal zetten.

Terwijl ik terugblik op mijn dagen in Derge, blijft vooral het contrast hangen. China die zijn prominente rol op het wereldtoneel wil versterken en daarom zijn koolstofneutrale energiedroom wil waarmaken in Tibet. De Tibetanen die ondanks de druk en de dreiging blijven wandelen, bidden, werken en glimlachen. Hun geloof, hun taal, hun tradities: ze worden niet zomaar behouden, ze worden beleefd met een intensiteit die je zelden nog voelt in een wereld die steeds meer overal hetzelfde lijkt.

Ik verlaat Derge met een diepe dankbaarheid voor wat ik mocht zien, meemaken en vooral: voelen. Maar ik blijf ook achter met een vraag die blijft knagen: hoelang kan de spirituele onderstroom van Tibet nog standhouden tegen de meedogenloze stroom van China’s waterkrachtcentrales?