“‘Landbouwdienst’

Wat bedoel ik met landbouwdienst? Ik bedoel de mogelijkheid voor elke jongere om een tijdje op een boerderij te gaan werken. Specifiek zou dat vorm kunnen krijgen als een Erasmusprogramma voor landbouw. Iedere jongere tussen pakweg 16 en 25 jaar kan tot een jaar lang vrijwillig op een duurzame boerderij werken.

Zo’n landbouwdienst is een paardenmiddel om mensen dichter bij elkaar te brengen door ze dichter te brengen bij het land waar ons voedsel op groeit en waar we samen voor moeten zorgen. Die linken zijn niet toevallig: zo veel van onze sociale interactie draait nog steeds om voedsel, zo veel van ons politiek discours draait nog steeds om land, en dat terwijl de meerderheid van de bevolking in de EU nog maar weinig in aanraking komt met landbouw.

Sociale interactie is gebaseerd op voedsel

Veel sociale interacties draaien inderdaad om eten. Neem het volgende sociologische opbod: je kunt een gesprek voeren, je kunt een gesprek voeren met een drankje erbij, een gesprek met een etentje, of een gesprek met een maaltijd die je samen bereid hebt. Bij iedere stap verdiept zich de sociale connectie met de ander. Bij iedere stap vergroot de band en de verantwoordelijkheid die je voor elkaar wilt nemen. Dat uit zich in de wederzijdse bereidheid om zich samen te verhouden tot voedsel. Eten is een maatstaf voor hoe graag we elkaar zien en hoeveel we met elkaar vandoen willen hebben.

Vroeger was het evident dat je nog een flinke stap verder kon gaan dan samen koken: je kon samen voedsel kweken. Zij het op de boerderij, zij het in de moestuin: voedsel kweken vraagt maandenlang zorg en brengt het besef mee hoe we afhangen van wispelturig weer en een weerbarstige bodem. Het maakt bewust dat het voedsel in ons bord niet gratis is en hoe bizar het is dat veel mensen een hele dag aan een bureau zitten en ’s avonds toch zomaar kunnen eten.

Samen voedsel kweken maakt bewust van hoe gemeenschap gestoeld is op een connectie met land en hoe we altijd met z’n drieën zijn: ik, wij en de natuur. Een maaltijd vieren van ingrediënten die je maandenlang samen verzorgt hebt is het ware feestmaal: het is dubbel en dik verdiend!

Vandaag is samen voedsel kweken helemaal niet meer zo evident. Veel mensen kunnen amper een raap van een aardappel onderscheiden – mezelf incluis! – en de vervreemding van land en voedsel schakelde recent nog een stap hoger met de wijd verspreide afhaalmaaltijden.

Tegenwoordig is eten wat je binnen schrokt uit een Deliveroodoos. In die context richt een landbouwdienst zich niet meteen op de afschaffing van de industriële landbouw – zonder voedseloverschotten zat ik deze morgen op het veld en kon ik dit artikel niet schrijven – maar op het herstellen van de band tussen bevolking en land en, daardoor, op een veerkrachtige gemeenschap met inzicht in de werkelijke waarde van voedsel.

Een veerkrachtige gemeenschap

Neem die veerkrachtige gemeenschap. Land en voedsel staan, zoals gezegd, centraal in gemeenschapsvorming. Dat is niet alleen waar op het microniveau van de sociale interactie, maar ook op het hogere niveau van de samenleving. Van wie is het land? Wie is van het land? Wie is van hier? Wie is van elders? Wie hoort erbij? Het antwoord van extreemrechtse politici op deze vragen is meestal ‘het eigen volk’, of ‘de autochtone bevolking’.

Die termen worden steeds minder gebruikt, maar zijn hier wel pertinent. Autochtoon betekent letterlijk ‘van het land’ terwijl allochtoon betekent ‘van ander land’. Extreemrechtse stemmen binnen de autochtone bevolking beroepen zich in hun wantrouwen tegenover nieuwkomers dus stiekem op het feit dat ze hier verankerd zijn of, ultiem, dat hun voorouders hier het land bewerkten. De allochtone bevolking zou die band met het land niet hebben.

Uiteraard zijn de voornaamste kenmerken van autochtoon of allochtoon in de 21^ste eeuw cultureel – een taal, een referentiekader, een geschiedenis. Conservatieve denkers spelen in op deze kenmerken door te wijzen op de waarden die ‘bedreigd’ zouden worden door ‘nieuwkomers’.

Toch is de rol van land is niet uitgespeeld. Wilders’ slogan bij de recente Nederlandse verkiezingen was ‘Dit is uw land!’. Het conflict in Gaza heeft een sterke landelijke dimensie, waarbij de vraag is wie het recht heeft om Palestina/Israël zijn thuisland te noemen en of en hoe de twee volkeren er in slagen het land samen te bewonen. Meer algemeen hebben reactionaire krachten zelden een probleem met andere mensen, slechts met andere mensen op ‘hun’ land. Wanneer de ‘heimat’ bedreigd wordt, wordt ressentiment politiek gemobiliseerd.

Een landbouwdienst kan dus een deel zijn van de oplossing voor de grote democratische en ecologische crisissen van vandaag.

Het land dus is deel van het probleem, de inzet van conflict. Tegelijk kan het land ook een middel zijn om tot een oplossing te komen. Het is wellicht zelfs een van onze belangrijkste verbindingsmiddelen. Door in de stad te leven, zien we dat misschien niet meer, maar we kunnen wel degelijk actief gemeenschap bouwen, over culturele grenzen heen, door ons samen te gaan verhouden tot het land en het samen vorm te geven.

Het land is van alle mensen die het samen bewerken, en alle mensen die samen het land bewerken zijn deel van de gemeenschap. Je kunt het verbindende effect van samen eten bereiden dat je samen gekweekt hebt uitbreiden van een gezin, een vriendengroep, een etniciteit of een natie, naar de kosmopolitische maatschappij in haar geheel. Dat is praktisch gemeenschap vormen, een stap met een keer, met de voeten in de klei.

Via een landbouwdienst zou je net dat kunnen bewerkstelligen: jonge Europeanen van verschillende afkomst, klasse en nationaliteit krijgen de kans om samen een jaar lang het land te bewerken. Ze zijn buiten in weer en wind en kruipen uit hun hoofd en in hun handen. Samen maken ze het land tot het hunne. Het wordt hun land. Ze worden samen autochtoon.

Mensen die samen graan oogsten en daarna vieren, blijven geen vreemden voor elkaar. Net zoals het Erasmusprogramma gestalte geeft aan een Europees demos voor generaties aan jonge studenten, kan een Europese landbouwdienst zo’n demos verder uitdiepen en wel op een veel krachtigere manier, precies omdat het jongeren verbindt met hun land. Een landbouwdienst bouwt actief het demos op, grondt mensen, geeft hen een thuis.

De werkelijke waarde van voedsel

Neem dan, tot slot, de inzichten in de werkelijke waarde van voedsel. De gemeenschap die ontstaat door samen het land te bewerken is nauw verbonden met het land, de bodem, de natuur en de gezondheid van het ecosysteem. Een landbouwdienst haalt jonge burgers uit hun muffe bureaus en fabrieken, en vervangt vage abstracties door een concrete ervaring van hoe land en natuur ervoor staan in het Antropoceen.

Wie in de stad ziet dat het vandaag alweer niet regent, haalt z’n schouders op en gaat ’s middags een broodje eten. Wie tijdens de landbouwdienst ziet dat het vandaag weer niet regent, beseft dat de oogst waarvoor wekenlang gewerkt is, op het spel staat en dat de klimaatcrisis een acute realiteit is die de gemeenschap ontwricht.

De landbouwdienst kan jongeren verbinden met hun eigen arbeid en met elkaar, over grenzen van klasse, afkomst en nationaliteit heen.

De landbouwdienst kan dus niet alleen helpen om vorm te geven aan een demos, maar meteen aan een demos dat een economisch model wil dat vrede sluit met de natuur. De reden is dat werk in de duurzame landbouw je leert dat we enkel duurzaam vrede met elkaar kunnen hebben als we duurzaam leven op het land en de planeet waar we van afhangen.

Misbruik van het land leidt tot misbruik van elkaar. Net zoals het Erasmusprogramma heeft de landbouwdienst dus een belangrijke educatieve functie, en net zoals de legerdienst heeft de landbouwdienst een belangrijke vormende functie. De landbouwdienst kan zorgen voor bewustzijn rond de existentiële ecologische crisis waar we voor staan, die nog altijd minder acuut lijkt dan de geopolitieke veiligheidscrisis waarvoor sommigen een legerdienst willen invoeren.

Een landbouwdienst kan dus een deel zijn van de oplossing voor de grote democratische en ecologische crisissen van vandaag. Op het land werken kan jonge Europese burgers leren hoe die crisissen met elkaar verbonden zijn. Een landbouwdienst kan helpen om een bevolking autonomer en weerbaarder te maken, met de vaardigheid om hun eigen voedsel te kweken, wat dan weer een constructieve rol speelt in de huidige geopolitieke context.

Jongeren komen buiten, zijn actief bezig, doen sport en zijn in de natuur. Jongeren leren samenwerken buiten een academische of professionele context, en bouwen een set aan vaardigheden die ook steek houden buiten de huidige hooggespecialiseerde arbeidsomgeving.

De landbouwdienst kan jongeren verbinden met hun eigen arbeid en met elkaar, over grenzen van klasse, afkomst en nationaliteit heen. De landbouwdienst is dus een middel tegen vervreemding, wantrouwen en angst. De landbouwdienst verankert de Europese burger van morgen in de Europese natuur en maakt jongeren bewust dat er geen duurzame welvaart is zonder zorg voor planeet Aarde. De landbouwdienst zou, om die redenen, een belangrijk instrument kunnen zijn voor duurzame vrede in het Antropoceen.