“‘Vertelsels tegen onverdraagzaamheid’

Zuhal Demir vertelde ooit in een interview trots over de kerstboom in haar ouderlijke huis. En op sociale media pakt ze graag uit met een opgetuigde dennenboom. Niets mis mee, ik ben ook een verstokte fanaat van de gezelligheid van kerst en kijk kerstfilms in oktober. Maar de boom in onze living is niet besprenkeld met een zweem van integratiebewijs. Mensen met een migratieachtergrond worden alsmaar meer geacht zich te bewijzen, en zich te profileren als een modelmigrant. De verdeeldheid die Demirs partij daarmee probeert te zaaien, is uiteraard strategisch. En vooral kwalijk.

Je als vrouw van kleur aan een opiniestuk wagen kan een aanleiding zijn om tegen iemand met een migratie-achtergrond te zeggen: Ga terug naar je land (als het je hier niet bevalt)!

Als kind van een eerstegeneratiemigrant leer je vooral om zo onopvallend mogelijk te zijn. Steek je hoofd niet boven het maaiveld, maar zorg wel dat je ‘goed’ genoeg bent. Excelleer waar je moet excelleren en wees dan nog steeds bescheiden. “Niemand houdt van een dikke nek”, zei mijn vader vaak. Tegelijk maande hij ons aan ons uiterste best te doen, en meer, zodat niemand iets slechts kon zeggen over ons. Niet te goed dus om jaloers op te zijn, maar goed genoeg om in de categorie van ‘de goeie’ te vallen. Val niet op, ook niet qua uiterlijk. Toen ik jong was, was er bovendien geen sprake van rolmodellen van kleur. Bijgevolg spiegelde quasi elke jongere van kleur zich aan witte schoonheids- en professionele idealen.

Wie mag zichzelf een goeie migrant noemen? Iemand die de voertaal van het land machtig is, iemand die zich de culturele tradities gewoon maakt – zie mijn kerstboom! – die eigen tradities en religie over de haag pleurt en zich met andere woorden als een kameleon in een noodsituatie aanpast aan het land waar je wordt aanvaard. Maar kun je wel spreken van aanvaarding, als alles voorwaardelijk is?

Geen krediet

Ondanks mijn Belgische geboorte, mijn beheersing van het Nederlands, mijn Belgische schoolloopbaan en voedingsgewoonten, mijn jobparcours … zul je merken dat dit allemaal geen fluit uitmaakt, van zodra de omstandigheden ook maar een tikje wijzigen. Ik kan iemand geschoffeerd hebben door te frank te zijn. Je kunt in het verkeer een fout manoeuvre doen. In een pittige discussie dreig je misschien de bovenhand te krijgen. Of je waagt je als vrouw van kleur aan een opiniestuk. Stuk voor stuk aanleidingen om tegen iemand met een migratie-achtergrond te zeggen: Ga terug naar je land (als het je hier niet bevalt)! Een tijdje geleden schreef ik een stuk over de gedwongen deportatievluchten die Belgische commerciële luchtvaartmaatschappijen uitvoeren. Toen ik het artikel deelde op Facebook kreeg ik bezoek van een leger trollen, met de vraag of iemand mij kon laten deporteren. Zo’n situaties zijn geen uitzondering.

Wanneer de zoveelste witte BV teut achter het stuur kruipt, dan zucht Vlaanderen als een moeder wiens geduld op de proef wordt gesteld. Niemand wil hen lynchen of het land uit. Nogal wiedes, kun je zeggen, ze zijn van hier. Maar dat ben ik ook. Ik ben hier geboren. Neen, zo werkt het niet. Personen van kleur worden bijna Pavlovgewijs naar hun land van herkomst verwenst, hoelang ze hier zijn doet er niet toe, hoe voorbeeldig, hard werkend en taalvaardig ze zijn ook niet. Het ultieme bewijs van een door en door racistische maatschappij die zich verschuilt achter een boel schijnvoorwaarden.

Boven al, spreek één taal

Niets zo complex als de integratie realiseren in deze geglobaliseerde en gedigitaliseerde maatschappijen die als shapeshifters van gedaante blijven wisselen. Toch blijven politici en politieke partijen, zelfs de zogenaamde socialistische, hameren op de beheersing van het Nederlands. Het is hun silver bullet, de oplossing voor alles.

Ik ga niet tegenspreken dat de voertaal kennen belangrijk is. Integendeel. Ik verwens mezelf regelmatig dat ik geen Chinees of Indonesisch kan, de talen van de landen die door mijn DNA wervelen. En in een meertalige omgeving kan er al eens sprake zijn van een Babylonische spraakverwarring, een foute interpretatie of ronduit hilarische vertalingen en versprekingen. Zo stond ik afgelopen week als een snoek naar mijn Franstalige collega te staren. Ik verwachtte Frans, maar hij sprak Engels en mijn brein neutraliseerde als een dolgedraaide scherpschutter elke mogelijke uitkomst. Pieuw, pieuw! Alle verwarring ten spijt: liever dat dan zaken uitkramen zoals ‘the drip in the emmer’, dat wel.

Ruis

Het ding is, we hebben meer dan een eenheidstaal nodig. Want zelfs al zou die er zijn, we zouden elkaar nog steeds niet begrijpen. Er zit ruis op het kanaal. Zo geeft 90% van de bevolking in het VK met een migratieachtergrond aan Engels zeer goed te begrijpen (bron: Migration Observatory UK, 2021). Veel mensen op de vlucht kiezen om die reden om naar het VK te gaan. Het is de imperialistische taal, de taal van de bedrijfswereld, onderwezen en gekend in zowat elk land ter wereld.

Maar het VK is verre van een toonbeeld van integratie, hoe divers het straatbeeld ook. Recent nog volstond een halfbakken leugen rond de dood van drie jonge meisjes in Southport en de zogezegde Islamitische origine van de dader om een golf van geweld en lynchpartijen op de moslimgemeenschap te ontketenen.

We staan zo snel met getrokken zwaarden tegenover elkaar, omdat we tegenover elkaar worden gezet. Omdat racisme als een toxische smogsluier over velden, wegen en steden hangt. Minderheden en migratiegemeenschappen worden constant beschreven in clichés. Moslims zijn zo, Afrikanen zus, en de Aziaten zo. Wanneer ik een lans probeer te breken voor de correcte representatie van minderheden in de media, wanneer ik opvlieg over alweer een kwalijk stereotype in een Vlaamse serie … dan is dat omdat ik weet hoezeer ze bijdragen aan dat misvormde beeld. En hoe gevaarlijk zo’n foute beeldvorming kan zijn … when the shit hits the fan.

Meer en luider

Over migrantengemeenschappen wordt vaak gepraat in clichés. Conversaties lopen moeilijk, er is weinig begrip, weinig empathie. En er wordt ook geen ruimte voor gemaakt: de partijen aan de rechterkant van het politieke spectrum zitten niet te springen om zoveel aanpassing en verandering, wat hun slogans ook mogen beweren. De extreemrechtse partijen buigen zelfs bijna dubbel, in een contorsionist-waardige poging zichzelf tegen te spreken.

Enerzijds toeteren ze luid dat iedereen die hier wil blijven Nederlands moet kunnen. Tegelijk schrapt een partij als Forza Ninove de subsidies voor Babbelonië, de vzw die informele lessen Nederlands geeft aan nieuwkomers. Geen toeval, wel een symbolische zet.

Maar als burgers met diverse achtergronden kunnen we dat desondanks overbruggen. We moeten luisteren naar de mensen die zeggen dat de groene transitie voor de elite is, en financieel niet haalbaar is voor hen. Naar de boze huurders die uit hun huis geknikkerd worden omdat het voor 150.000 euro gerenoveerd wordt om een gunstig EPC-attest te bekomen. We moeten praten met de Gele Hesjes, oreerde ook Celia Groothedde Ledoux, Brussels Parlementslid van Groen al. We moeten luisteren naar de vermoeide moeder die voltijds werkt, naar de avondles Nederlands gaat, voor de kinderen zorgt en te horen krijgt op het oudercontact dat ze ‘beter haar best moet doen voor Nederlands’. We moeten praten met de leerkrachten. De OKAN-leerkrachten, de kleuterleerkrachten, de docenten in de avondscholen.

Het seizoen leent er zich voor, rond die versierde boom komen mensen met uiteenlopende visies op de wereld elkaar tegen. Ik zal ook proberen de uitdaging aan te gaan, ondanks mijn afkeer van conflict. Geïnformeerd zijn is zoveel beter dan enkel oppervlakkig beïnvloed.

En aan alle kinderen van migrantenouders wil ik zeggen: wees niet langer zo onopvallend mogelijk. Wees luid. Spreek je uit en vertel. We hebben verhalen nodig tegen de onverdraagzaamheid, schreef schrijfster en activiste Elif Shafak. In 2025 maken we van de ‘stille’ modelmigrant een mythe uit het verleden.