“‘Was de aarde maar plat’

De afgelopen weken denk ik vaak aan flat earthers, en in het bijzonder aan een groep flat earth-mensen die probeert te bewijzen dat de aarde echt plat is. Om dit voor elkaar te krijgen, hebben ze een soort laserstraal ontworpen waarmee te meten moet zijn dat de aarde niet bolt. Het is echter zo dat de aarde toch elke keer, bij elke nieuwe test – verrassing! – blijkt te bollen. In de (echte) wetenschap zou je dan zeggen: 'Goh, misschien moet ik mijn hypothese aanpassen.' Maar in dit geval passen de mensen hun meetapparatuur aan. Dat doen ze net zo lang tot de resultaten aantonen dat de aarde daadwerkelijk plat is.

Ik denk hier steeds aan omdat ik dagelijks de Duitse AfD-partijleider Alice Weidel tegenkom. Zij en ik zien elkaar nu al zeventien dagen. Alice hangt met haar hoofd aan meerdere lantaarnpalen en ik loop er steeds langs. 'ZEIT FUR ALICE WEIDEL', staat er onder haar gezicht. Soms staat er over de slogan iets anders geschreven met dikke stift, zoals: 'NAZI’S RAUS'.

Laten we wel wezen, ik kies er niet vrijwillig voor om elke dag de strakgetrokken mond te zien van de vrouw die zegt dat het ‘weer tijd wordt voor een homogeen Duitsland’, en pleit voor remigratie. Ik wandel al meer dan twee weken langs Alice omdat ik in een kunstenaarsresidentie in de buurt van Hamburg verblijf en mijn mental health-rondje nu eenmaal begint aan een weg waar haar gezicht vijf keer te zien is. Dat vind ik in zijn geheel niet heuglijk, sterker nog, vorig weekend stond ik op zaterdagmorgen huilend in de keuken van de residentie nadat ik een van desinformatie uit elkaar barstend interview met Alice’s collega Rainer in het NRC had gelezen.

Verdrietig

Het interview stond vol gepapegaaide Russische propaganda, onder meer over het neerschieten van vliegtuig MH17 door een Russische BUK in de zomer van 2014. Het was lang geleden dat ik zo’n misselijkmakend, van xenofobie volgepropt interview las. ‘Wij voelen ons een vervolgde minderheid in eigen land', zei Rainer. Het voelde als stompen in mijn maag op plekken waar ik ze sinds het begin van de Russische invasie niet meer gevoeld had, en geloof me, ik waad op wekelijkse basis echt door veel propaganda en ellende.

De avond nadat ik had gehuild in de keuken, spraken we aan de eettafel over de komende Duitse verkiezingen. Een van de kunstenaars, die op 23 februari de verkiezingsuitslag live wil volgen via de beamer in de woonkamer, zei: ‘Als de AfD aan de macht komt, zijn we terug in de jaren ’30.’ Een andere kunstenaar zei: ‘Die campagneborden zouden helemaal niet buiten moeten hangen.’

Tijdens dat gesprek dacht ik aan wat er zou gebeuren als Alice’s gezicht helemaal niet te zien zou zijn in het straatbeeld. Wat gebeurt er als je wenst dat een politieke partij onzichtbaar is in het dagelijks leven? Al weet ik heus wel dat mijn collegakunstenaar bedoelde dat het heel verdrietig is dat er een politieke partij als die van Alice in ons land bestaat.

Nog verdrietiger was dat er een paar dagen later, op donderdag 13 februari, een terroristische aanslag plaatsvond in München. Een man reed met een auto in op een menigte. Een Afghaanse man met een strafblad. Bij het horen van dit nieuws vertrok mijn maag. Ik had net aan de telefoon tegen een journaliste gezegd dat als AfD aan de macht zou komen in Duitsland, heel Europa wel eens totaal uit elkaar kon vallen. Met vele gevolgen van dien, onder meer voor Oekraïne, het land van mijn grootmoeder en familie.

En alsof de AfD mijn woorden had aangevoeld, hing er op vrijdagochtend opeens een drie keer zo groot campagnebord met Alice aan een lantaarnpaal. Met dit nieuwe plakkaat leek ze te willen zeggen: 'Zien jullie wel, onze woorden kloppen, we zijn in gevaar! Groot gevaar!'. Of zoals Alice het tegen haar opponenten Scholz en Habeck zei in een televisiedebat: ‘Jullie zijn er verantwoordelijk voor dat hier elke dag mensen op straat worden vermoord.’ Wat natuurlijk je reinste leugen is. Dat er een aantal maanden geleden een AfD-aanhanger met een auto op een kerstmarkt inreed, mag overigens ook vergeten worden. Pick and choose-politics, is waar we naar zitten te kijken. De gebeurtenis in München wordt gebruikt als een vals politiek inkoppertje van jewelste.

Omgekeerde retoriek

Hier dacht ik weer aan de flat earthers. Wat zij proberen te bewijzen, komt ergens compleet overeen met hoe extreemrechtse politiek te werk gaat. Je gebruikt enkel en alleen de elementen die je nodig hebt om jouw verhaal te ondersteunen. Zelfs al vind je geen feiten om sommige dingen die je beweert te onderbouwen, je blijft het zeggen. Je zegt bijvoorbeeld dat het aantal migranten enorm toeneemt, zoals Wilders doet. In de praktijk is dat helemaal niet zo, maar over de feiten lieg je glashard. Want wie van jouw kiezers surft eigenlijk naar een overheidswebsite om cijfers te bekijken en zo te checken of er daadwerkelijk een groei in migratie heeft plaatsgevonden?

Zo spin je langzaam allerlei onwaarheden om jouw standpunten heen. Je speelt in op het onderbuikgevoel van je kiezers en bouwt aan een niet bestaand platte-planeten-heelal om alles wat je beweert zo waar mogelijk te laten lijken. Je doet dat zo vaak, zo herhalend, zo oneindig, dat mensen er in beginnen te geloven. En als iemand dan zegt: ‘Dat is niet waar.’, dan zeg je gewoon, ‘Jawel, jij bent gewoon gemeen en jij verdraait mijn waarheid. Jij valt mij aan en je liegt!’, en klaar is kees. En als iemand dan bijvoorbeeld jouw plakkaat van de lantaarnpaal rukt, kan je zeggen: ‘Zie je wel, de democratische vrijheid is helemaal verloren. We mogen van anderen niet bestaan en onze standpunten dus ook niet. Stem daarom op mij!’ Een soort omgekeerde retoriek, waar je niks tegen kan beginnen. Dus, moet het bord dan blijven hangen?

Dit vind ik, denk ik, het alleringewikkeldste punt van de huidige politieke tijd: er valt niet tegen een kandidaat-kanselier als Alice op te praten, want wat je ook zegt, het kan tegen je gebruikt worden. Ze zal de zondebokretoriek, die zij uitvoerig gebruikt als het gaat om migranten, maar al te graag hanteren als het om haar eigen standpunten, stemmers en partij gaat. Alsof zij de vleesgeworden Jezus is, die als boegbeeld aan het kruis van de ontevreden Duitser hangt. Die zich, zoals Rainer in dat nare interview zei, ‘een vreemdeling voelt in eigen land’. Het is altijd prettig om de paria te zijn en dat in te kunnen zetten voor eigen gewin. Daar kan niemand tegenop.

Het enige voordeel van een platte aarde is dat je er vanaf zou kunnen vallen. Elke keer als ik Alice zie, denk ik daaraan. Alsjeblieft, laat iemand bewijzen dat er geen horizon is waaraan extreemrechts aan de macht komt, maar een rand, waarvan het naar beneden kan donderen, het heelal in, zodat het nooit meer terugkomt.