Journaliste Fréderike Geerdink: ‘Objectiviteit in de journalistiek is een illusie’

Objectiviteit is een illusie

Journalistiek zou een stem moeten geven aan zij die er geen hebben, maar dat doet ze niet. Was dat de drijfveer voor het schrijven van uw manifest? Het feit dat te veel journalistiek veeleer een spreekbuis – een doorgeefluik, zoals u het noemt – is geworden in plaats van een bevraging? Laat staan een kritische bevraging?

Fréderike Geerdink: ‘Ja, maar ik zou niet meteen zeggen dat mensen geen stem hebben. Iedereen heeft een stem. Het gaat er eerder over dat niet alle stemmen gehoord worden, of een microfoon onder hun neus geschoven krijgen. Dat is een verschil.’

‘Formulering is altijd interessant. Sommigen zeggen dat het gaat over mensen die geen macht hebben. Ik zeg liever dat het gaat over mensen die geen institutionele macht hebben. Als die mensen zich verenigen, zouden ze net heel erg veel macht hebben. Maar dat lukt niet zo goed omdat het kapitalisme in de weg zit en mensen de andere kant opstuurt.’

‘In de praktijk ondersteunen veel gevestigde journalisten de macht. Dat mag je hun niet zeggen, want ze vinden zichzelf heel kritisch, maar ze hebben een volstrekt blinde vlek met betrekking tot hun eigen positie. En dat maakt me eigenlijk heel boos.’

‘Journalistiek is belangrijk voor een democratie, maar in Nederland maakt ze die belofte niet waar omdat ze te veel verbonden is met de macht en zelf tot de machtige, dominante groep in de samenleving hoort. Die journalisten hebben niet door dat ze de macht niet aan het bevragen zijn, maar die net versterken. En omdat de journalistiek zo belangrijk is, vind ik dat heel erg.’

Journalistiek hoort objectief te zijn, maar u zegt dat objectiviteit een illusie is. Waarom?

Fréderike Geerdink: ‘Het woord “objectiviteit” komt zelfs niet voor in de journalistieke ethische code. Zelfs niet in de Code van Bordeaux waarop die gebaseerd is. (De Code van Bordeaux is een ethische code die wereldwijd wordt gezien als een standaard voor professioneel journalistiek gedrag, opgesteld in 1954 door de Internationale Federatie van Journalisten tijdens een congres in Bordeaux, Frankrijk, red.) Ik denk dat het publiek dat niet weet. Mijn boek is er uiteraard voor mijn collega’s, maar is toch vooral gericht op het publiek.’

‘Ik krijg vaak opmerkingen dat ik niet objectief zou zijn, want dat is toch de hoogste waarde in de journalistiek. Maar die journalisten in 1954 wisten al dat objectiviteit niet bestaat. Journalistiek gaat om feiten en om eerlijkheid. En dat zijn andere dingen dan objectiviteit. Objectiviteit suggereert dat je als een neutraal registrerende robot boven de samenleving zweeft en op geen enkele manier zelf onderdeel bent van het verhaal. Ik denk dat veel gevestigde journalisten zichzelf ook zo zien en dat vind ik best wel mindblowing.’

‘Zij vinden dat je een professionele afstand moet bewaren. Maar hoe bewaar je als Palestijnse journalist afstand tot het nieuws over Palestina? Er zijn in Nederland weer enkele vrouwen vermoord. Moeten we als vrouwelijke journalisten dan afstandelijk verslag uitbrengen? Nee, het gaat toch over ons? Wij worden vermoord.’

‘Ik ben betrokken bij mijn werk, bij de onderwerpen waarover ik schrijf. Waarom zou je niet betrokken kunnen zijn? Als ik verslag uitbreng over de Koerden, een bevolkingsgroep waar ik iets over weet, word ik als te betrokken gezien. Maar dat is expertise. Het is ook betrokkenheid natuurlijk, maar die staat mijn expertise en de eerlijkheid van mijn verslaggeving niet in de weg. Ik ben nog steeds een professionele journalist.’

Pen, papier en opnameapparaatje

Komt die obsessie met objectiviteit uit angst om als ‘activist’ bestempeld te worden? Want dat is een scheldnaam voor een journalist.

Fréderike Geerdink: ‘Zeker. In Nederland is “activisme” ook bijna een scheldwoord. Een activist schudt de gevestigde orde op, en dat mag niet.’

‘Je mag de titel van mijn boek heel letterlijk nemen. En als het geen activisme is, is het geen journalistiek, voeg ik er nog aan toe. Als een lokale journalist over een gevaarlijk kruispunt schrijft, waar kinderen op de fiets worden aangereden, dan doet die dat niet om de macht te versterken. Dan zegt hij niet tegen automobilisten dat dit een goed kruispunt is om mensen aan te rijden, maar vindt hij dat kinderen veilig van A naar B moeten kunnen fietsen. Dan dwingt hij in feite de gemeente om iets aan dat kruispunt te doen.’

‘Dat is betrokkenheid tonen in het publieke belang. Niet in het belang van de automobilist, de wegenbouwer of van weet ik wie. Je wilt iets bewerkstelligen in het publieke belang, en dat is ook wat activisten doen.’

MO*, bijvoorbeeld, publiceert weleens stukken van wetenschappers en activisten, of van activistische wetenschappers, maar dat zijn geen beroepsjournalisten. Is er volgens u een grens of scheidingslijn?

Fréderike Geerdink: ‘Ik identificeer me wel heel nadrukkelijk als journalist en niet als activist. Activisten hebben andere methodes. Dat werd me in Koerdistan heel erg duidelijk. Ik deed mijn werk daar omdat ik vond dat de Koerdische kwestie meer aandacht behoefde en een duidelijke uitleg nodig had van de kant van de mensen om wie het gaat. Maar ik stond er wel altijd met pen en papier en een opnameapparaatje, niet met spandoeken en slogans. Dat is een andere methodiek. Met mijn journalistiek wil ik wel iets bereiken in het publieke belang. Dus dan is het activisme. Ik wil iets bewerkstelligen.’

‘Als een wetenschapper die iets te vertellen heeft in een blad publiceert, is het de taak van het journalistieke medium om te kijken of zo’n stuk steekhoudt en niet gebaseerd is op leugens. Een wetenschapper kan ook voldoen aan de journalistieke ethische code.’

De ongebonden waakhond bestaat niet

De journalistiek wordt beschouwd als de vierde macht. Maar als de journalistiek in wezen deel uitmaakt van de macht, wie heeft er dan beslist dat de journalistiek de vierde macht is?

Fréderike Geerdink: ‘Wat een mooie vraag. Dat hebben we natuurlijk zelf bedacht. Maar we zijn het niet.’

‘Turkije, en in grotere mate Koerdistan, hebben mijn blik scherper gesteld. Koerdische journalisten hebben geen toegang tot de macht. Als zij weerwoord gaan halen bij de macht, worden ze opgepakt, vervolgd, in de gevangenis gezet, of moeten ze in ballingschap. En soms worden Koerdische journalisten vermoord. Zij hebben dus geen institutionele macht, maar toch kwijten ze zich bijzonder goed van hun journalistieke taak.’

‘Een paar jaar geleden werd een Koerdische jongen tijdens het Koerdische nieuwjaar in Diyarbakir (in het zuidoosten van Turkije, red.) in de rug doodgeschoten omdat hij zogezegd een bommengordel omgehad zou hebben. Maar Koerden doen zulke dingen niet. Een Koerdische fotograaf was toevallig in de buurt toen de politie die jongen vroeg om zijn shirt uit te trekken, vooraleer ze schoten. Hij had helemaal geen bommengordel om. Hij was een conservatoriumstudent die violist wou worden. Dat weten we dankzij de Koerdische journalistiek, die zijn taak als vierde macht dus wel ter harte neemt.’

‘In de wetenschappelijke onderzoeken die ik las voor mijn master, identificeren deze journalisten zich als pleitbezorger voor sociale verandering. Dat heb je wel meer in autoritair bestuurde landen zoals Turkije, maar ook Egypte. Daar heb je journalisten die openlijk de macht ondersteunen en bijvoorbeeld werken voor media die direct onder controle van de president staan. Maar er zijn ook journalisten die zich daartegen verzetten. Er zijn heel weinig journalisten die zichzelf identificeren als ongebonden waakhond, zoals hier gebeurt. Zij weten immers dat die positie helemaal niet bestaat.’

‘Als hier in Nederland islamitische, zwarte of queer journalisten verandering willen brengen in de perspectieven over hun gemeenschap, komen ze in de gevestigde journalistiek terecht en worden ze door de zogenaamde ongebonden waakhonden weggezet als activisten voor gemarginaliseerde groepen. Dan krijgen ze te horen dat ze objectiever moeten zijn.’

‘Journalistiek moet de macht bevragen, en mensen uit gemarginaliseerde groepen kennen de macht heel goed. We moeten naar hen luisteren. Als we meteen na 7 oktober naar de journalisten uit Gaza hadden geluisterd, die zeiden dat er een genocide aan de gang was, had de journalistiek beter aan zijn belofte kunnen voldoen. En dan zaten we misschien nu niet in deze shitzooi met elke fucking dag tientallen doden. Een genocide die maar doorgaat. Het is daar echt een kwestie van leven of dood.’

‘Maar nee, de witte gevestigde journalisten vinden dat een rechtbank moet vaststellen of het wel om een genocide gaat. Terwijl die Gazaanse journalisten heel goed weten wat hen sinds 1948 overkomt.’

Commercialisering van de media

Kan het zijn dat de journalistiek in de jaren ’70 en ’80 minder gebonden was aan enerzijds de zuilen (want die waren hun invloed kwijt), maar anderzijds ook aan de commercialisering, en zich dus meer van haar taak als vierde macht kweet?

Fréderike Geerdink: ‘Misschien was de journalistiek kritischer omdat de hele maatschappij dat toen ook was. Het was een tijd van sociale veranderingen met in de jaren ’80 veel werkloosheid.’

‘Maar de journalistiek is natuurlijk wel altijd wit en gevestigd geweest. In de jaren ’70 zijn er heel wat programma’s gestart om redacties meer kleur te geven. Maar die zijn nooit gelukt omdat er nooit fundamenteel gekeken werd naar wat nu eigenlijk de positie van de journalistiek is. Er werden wel telkens journalisten uit gemarginaliseerde groepen binnengehaald, maar die gingen altijd ook weer weg omdat zij niet in die mal pasten en weggezet werden als activisten. Anders hadden we nu wel andere redacties gehad.’

‘Toen in de VS de verbinding tussen de politiek en de media verloren ging, moesten (net zoals hier, red.) kranten op zoek naar een nieuw verdienmodel. En dat werd gevonden in abonnementen en advertenties. Maar dat model kon alleen maar succesvol zijn als je dat richtte op mensen met geld en mensen die politiek iets te zeggen hadden: witte mannen uit de hogere en middenklasse. Vrouwen en Afro-Amerikanen vielen uit de boot. Dat soort journalistiek is uiteindelijk gaan gelden als “objectieve journalistiek”, maar is geworteld in een kapitalistisch verdienmodel, waarbij politici en mensen die economisch belangrijk waren aan het woord kwamen.’

Speelt er zich vandaag niet een gelijkaardig scenario af, zowel in België als in Nederland, met DPG Media en Mediahuis, die dankzij de bereidwillige steun van de overheid een monopoliepositie verworven hebben?

Fréderike Geerdink: ‘Absoluut. En ze zien geen probleem, want hun redacties hebben allemaal een redactiestatuut. Zulke grote mediaconcerns zeggen dat ze met grote, succesvolle titels de kleintjes in stand kunnen houden. Maar het kapitalisme streeft er net naar om nog meer dingen op te vreten en kaal te slaan.’

‘Ik ben natuurlijk voorstander van een redactiestatuut omdat het een scheiding vormt tussen de marketingafdeling en de redactie. Maar eigenlijk is dat ook maar een in-slaap-sussertje.’

‘Want stel dat journalisten van DPG Media of een ander concern nu eens echt pleitbezorgers voor sociale verandering zouden worden. Dat ze echt onder ogen zouden zien dat ze eigenlijk de macht ondersteunen. Dat ze hun taak bloedserieus zouden nemen en verslag zouden uitbrengen vanuit de positie van gemarginaliseerde mensen. Dat ze vanaf nu op de voorpagina zetten dat er een genocide aan de gang is in Gaza. Dat ze geen leugens van Netanyahu meer reproduceren, maar telkens ze hem citeren erbij vertellen dat hij liegt. Dat ze zouden schrijven over moslims, zwarte mensen, vrouwen met een hoofddoek, trans mensen … dan zou de samenwerking tussen marketingafdeling en de redactie ontploffen, want marketing zou van de adverteerders te horen krijgen dat de redactie groepen als Extinction Rebellion nu wel heel serieus aan het nemen is. Waarom zouden ze dan nog met hun automerken in dat blad willen staan? Dan vinden mensen met geld dat het toch wel een activistisch blaadje is geworden en zeggen ze hun abonnement op. Dat is de werkelijkheid van het kapitalisme en die wordt door de mediaconcentratie alleen maar erger.’

De onafhankelijke media moeten spartelen om het hoofd boven water te houden. Wat zou voor u het ideale ecosysteem voor onafhankelijke journalistiek zijn?

Fréderike Geerdink: ‘Burning down the patriarchy, baby.’