Jemenitische schrijfster Bushra al-Maqtari: ‘Ik blijf de vergeten stemmen vastleggen’

Een coalitie onder leiding van Saudi-Arabië lanceerde op 26 maart 2015 een militaire operatie tegen de Houthirebellen in Sanaa. Die hadden de Jemenitische hoofdstad en andere delen van het noorden van het land ingenomen en de internationaal erkende regering van president Abdrabbuh Mansour Hadi verdreven.

De Jemenitische schrijfster en journaliste Bushra al-Maqtari herinnert zich het uitbreken van de oorlog nog levendig. ‘Eerst zie je vogels aan de hemel opvliegen, pas daarna hoor je de explosie. Die eerste keer herinner ik me alsof het gisteren was. De jaren erna herhaalde diezelfde scène zich nog vaak.’

Al-Maqtari besloot om de oorlog te documenteren in een boek. ‘In het tweede jaar van de oorlog bezocht ik, net na een luchtbombardement, een fabriek waar ik met mijn eigen ogen de verbrande lichaamsresten zag liggen.’

Uiteindelijk zou ze met vierhonderd mensen spreken. ‘Elke getuigenis had zo’n verwoestende impact op mij. Die stemmen zijn nooit uit mijn hoofd verdwenen. Na de publicatie van het boek in het Arabisch heb ik er niet meer naar gekeken, maar toen ik het voor de Engelse vertaling moest herlezen, herbeleefde ik de pijn.’

Die bundeling, in het Engels vertaald naar What have you left behind?, leverde haar in 2021 de PEN Translates award op. Ze schetst een rauw en indringend beeld van het lijden van de burgerbevolking en geeft een stem aan degenen die vaak over het hoofd worden gezien.

Haar werk wordt vergeleken met dat van de Belarussische Nobelprijswinnares Svetlana Alexijevitsj, vanwege de nadruk op persoonlijke verhalen om de impact van oorlog te illustreren. Daarnaast publiceerde al-Maqtari in 2012 de roman Behind the Sun, waarin ze vertelt over de vele gedwongen verdwijningen in Jemen.

Tot op vandaag werkt al-Maqtari nog steeds als journalist voor de krant Al-Araby Al-Jadeed. ‘Ik blijf de vergeten stemmen vastleggen in verschillende verhalen, maar het is lastig werken. Naast arrestatiegolven en intimidatie weegt de voortdurende politieke polarisatie op mijn positie als onafhankelijke journaliste.’

Grootste verliezers

Bij de oorlog zijn, zoals zo vaak, gewone burgers de grootste verliezers. Volgens het Yemen Data Project voerde de coalitie tussen 2015 en 2022 25.000 bombardementen uit en lieten in totaal 377.000 Jemenieten het leven. Door de chaos en het ineenstorten van alle overheidsstructuren hebben 18 miljoen Jemenieten nood aan humanitaire hulp, de helft van hen zijn kinderen.

Rahib Abdelkarim Abdelhamid is een van de beklijvende getuigenissen in What have you left behind? Op 26 januari 2017 trekt de man naar de plaatselijke soek in het dorp al-Qutay. ‘Ik herinner mij de zonsondergang van die dag. Mijn vrouw was op bezoek bij mijn neef die naast ons woonde.’ 

Om zes uur ’s avonds hoort hij vliegtuigen van de coalitie overvliegen, gevolgd door een knal. Hij snelt naar huis en ziet dat het huis van zijn neef helemaal in de as ligt. Tussen de lichaamsresten identificeert hij zijn vrouw. ‘We waren nog maar twee maanden getrouwd toen ze ons de vreugde ontnamen.’

Volgens al-Maqtari maken zowel de Houthi’s als de door Saudi-Arabië gesteunde coalitie zich schuldig aan oorlogsmisdaden. ‘De militaire tactieken van de strijdende partijen verschillen van het ene front tot het andere, afhankelijk van de geografische ligging en de groepen die loyaal aan hen zijn. Wat de verschillende partijen met elkaar gemeen hebben, is dat ze burgers als doelwit kiezen en het oorlogsrecht met voeten treden.’

‘De kustgebieden hebben geen natuurlijke verdedigingselementen. De Houthi’s gebruikten daarom antipersoonsmijnen, zonder zich iets aan te trekken van internationale verboden. Bij de belegering van de bergachtige stad Taïz kozen ze dan weer volop voor artilleriegeschut.’ 

De meeste slachtoffers, meent al-Maqtari, vallen bij de mijnen en de willekeurige bombardementen van de coalitie. In haar boek brengt ze meerdere getuigenissen van vissers die onder hun omgekantelde boot schuilen, of burgers die in een gracht langs de weg tussen de lijken wegduiken voor het helikoptervuur.

‘Ik probeerde mijn vrouw en de rest van mijn familie te vinden. De lichamen waren in stukken, handen aan de ene kant, hoofden aan de andere kant. Een menselijke barbecue’, getuigt Rahib Abdelkarim Abdelhamin in het boek. Hij komt uit de arme kuststad al-Hudaydah en verloor vijf familieleden bij een luchtaanval.

‘In de oorlog werden ook volop westerse wapens ingezet’, weet al-Maqtari. ‘Naar mijn mening waren de Verenigde Staten en Europese landen medeplichtig, omdat ze zich financieel, militair, politiek en logistiek roerden in de oorlog. Ze zagen Jemen als een lucratieve markt voor de verkoop van wapens, ten koste van mensenlevens.’

‘Het is meermaals bewezen dat de Arabische coalitie westerse wapens expliciet voor burgerdoelwitten gebruikt. Maar de oproep tot het bevriezen van de wapenhandel viel op een koude steen. Alleen na de moord op de Saudische journalist Jamal Khashoggi, in 2018, werd de handel even opgeschort. Maar even later werd die in alle stilte hervat. Alsof Jemenitische levens niets waard zijn.’