De vrouw die Venezolaans president had moeten worden
María Corina Machado: ‘Het chavismo heeft de democratische instellingen in Venezuela vernietigd’
María Corina Machado werd in aanloop naar de Venezolaanse verkiezingen van 2024 uitgesloten van alle publieke functies. Toch is ze tot op vandaag de facto de leidster van de oppositie. MO* sprak met Machado over sociale vernieling, staatsterreur en hoop in het eens zo welvarende land.
Venezuela, eens een van de rijkste landen van Latijns-Amerika, is vandaag verarmd tot het niveau van Haïti, stelt María Corina Machado, Venezuela’s prominentste oppositieleidster. Een kwart van de bevolking koos eieren voor zijn geld en verliet het land. Nagenoeg 80% van wie gebleven is, leeft in armoede. Omdat de scholen slechts twee dagen per week open zijn, gaan de kinderen amper nog naar school.
Voor María Corina Machado is er één schuldige aan deze verwoesting: het chavismo. Deze politieke filosofie is genoemd naar Hugo Chávez die in 1999 aan de macht kwam, en net voor z’n dood in 2013 Nicolas Maduro als opvolger aanduidde. Zowat alle waarnemers zijn het erover eens dat Venezuela zich vooral onder het bewind van deze laatste ontwikkelde tot een autoritaire staat.
De verkiezingen van juli 2024 waren een kantelmoment. In aanloop daarvan had Machado de uit elkaar gespeelde oppositie weten te verenigen. Ze werd overtuigend gekozen als tegenkandidaat voor Maduro die het pleit leek te zullen verliezen. Maar al snel volgde de tegenzet van het regime. Omwille van een vage aanklacht over corruptie besloot het hooggerechtshof haar voor een periode van vijftien jaar uit te sluiten van alle publieke functies.
Enter Edmundo González.
Deze onbekende diplomaat zag zichzelf op z’n 75ste plots presidentskandidaat worden. Hoewel hij nauwelijks campagne had kunnen voeren, presteerde González verrassend goed. Maar het mocht niet baten. Maduro eiste de overwinning op en werd zo herkozen als president voor een derde termijn van zes jaar.
Uit afgedrukte stembewijzen die de oppositie per stemlokaal had verzameld, bleek echter het tegendeel. Volgens de oppositie had niet Maduro, maar González de verkiezingen gewonnen, en dat met 70%.
Het regime zette prompt 100.000 dollar op zijn hoofd en González vluchtte in september naar Spanje. Maar Machado, de vrouw die president had moeten worden, besloot, volgens haar aanhangers met een haast Navalnyaanse zelfopoffering, in Venezuela te blijven, waar ze sindsdien ondergedoken leeft.
El pueblo bravo
Tijdens deze diepe crisis had MO* een videogesprek met María Corina Machado, een vastberaden vrouw die in een tweedimensionale wereld lijkt te leven. Enerzijds is er de vervloekte tiran Maduro, en anderzijds het pueblo bravo, het dappere volk dat de ketenen wil afwerpen.
Machado zit in een eenvoudige fauteuil onder een geblindeerd raam dat, afgaand op de sporadische geluiden, aan de straatkant ligt. De Spartaanse inrichting van de kamer heeft zonder twijfel slechts één doel: niets mag haar locatie prijsgeven.
‘Na onze verpletterende overwinning greep Maduro onmiddellijk naar brute repressie. Meer dan 2000 mensen werden gearresteerd, huizen werden gemarkeerd en getuigen vervolgd.’
María Corina Machado vertelt hoe ze al maanden binnenshuis zit, met een internetverbinding als enige contact met de buitenwereld. De oppositieleidster kent het klappen van de zweep onder Maduro als geen ander. Ze voert al oppositie tegen het chavismo sinds het aantreden van Chávez in 1999, en werd meermaals het doelwit van aanvallen van regeringsaanhangers, waaronder een vermeende gifaanval in het stadje Upata in 2017.
Het mag intussen een klein wonder heten dat Machado nog niet in een gevangenis aan het wegrotten is. ‘Sinds de verkiezingen van 28 juli 2024 is de politieke vervolging nog geëscaleerd’, zegt Machado. ‘Na onze verpletterende overwinning greep Maduro onmiddellijk naar brute repressie. Meer dan 2.000 mensen werden gearresteerd, huizen werden gemarkeerd en getuigen vervolgd. Nog nooit waren er in Venezuela zoveel politieke gevangenen.’
Het regime liet intussen wel wat gevangenen vrij, maar de Venezolaanse onderzoeksinstelling Foro Penal stelt dat Venezuela vandaag nog steeds 1601 politieke gevangenen telt.
Maar ook op vrije voeten wordt het Machado heel moeilijk gemaakt om politiek actief te blijven. ‘Ik heb de voorverkiezingen gewonnen met 92% van de stemmen, maar mocht me niet inschrijven als presidentskandidaat. Ik mag al zeven jaar geen binnenlandse vluchten nemen, dus doe ik mijn oppositiewerk met de auto. Maar ook dan maken ze het me moeilijk: het regime blokkeert plots de snelwegen, of net als ik brandstof nodig heb, sluiten ze de benzinestations. Als mensen dat zien, steken ze me stiekem wat brandstof toe’, lacht ze.
Chávez, de grote weldoener?
Wat blijft er na 25 jaar chavismo over van de democratische instellingen van uw land?
María Corina Machado: ‘Die zijn samen met de productieve capaciteit en de sociale structuur systematisch vernietigd, wat dan weer geleid heeft tot de verwoesting van vele levens en families. Zelfs de geschiedenis van Venezuela is verdraaid en uitgewist. De scheuringen die in onze samenleving gecreëerd werden, hebben ons verdeeld op economische, sociale en raciale gronden.’
‘Maar vandaag bevinden we ons aan het einde van een tijdperk, en aan het begin van een nieuw. Want hoewel al deze barrières ons hebben verdeeld, hebben ze ons ook verenigd in het verzet tegen het regime. Meer dan een kwart van de bevolking is het land ontvlucht, wat ons gedwongen heeft om onze krachten te bundelen. Ik ben er daarom van overtuigd dat het chavismo vandaag in een terminale fase verkeert. Het is zwakker dan ooit, maar daarom ook gevaarlijker dan ooit.’
De meeste waarnemers, inclusief enkele belangrijke oppositieleiders, zijn het er wel over eens dat de sociale programma’s van Hugo Chávez, waaronder een alfabetiseringsprogramma, wel een positief effect hadden op de bevolking. Valt er wat u betreft iets goeds te zeggen over het chavismo?
María Corina Machado: ‘Kijk, Chávez was een charismatische leider en genoot de steun van het volk. Hij daagde de politieke status-quo uit, maar de manier waarop was totaal verkeerd. Hij wakkerde wraakgevoelens aan en wilde de gevestigde politieke orde vernietigen en vervolgen.’
‘Chávez greep razendsnel de controle over de rechterlijke macht. Hij voerde een grote zuivering door, ontsloeg meer dan 80% van de rechters, vervolgde journalisten en nam de controle over de media. Hij riep een grondwetgevende vergadering bijeen en bracht alle instellingen van de publieke macht onder zijn controle. Hij had, met andere woorden, alles in handen: geld, politieke macht en – tussen aanhalingstekens – legitimiteit.’
‘Daarnaast gebruikte hij de olierijkdom om internationale bondgenoten te kopen, of gaf hij olie weg om allianties te smeden met regeringen en partijen die hem gunstig gezind waren. Daarbij staken de internationale markten hem een handje toe. Toen Chávez aantrad in 1999, stond de olieprijs op 8 dollar per vat. Tijdens zijn bewind steeg die tot 150 dollar per vat.
‘Maar in plaats van een sterke economie uit te bouwen, creëerde hij een systeem waarin burgers afhankelijk werden van zijn gunsten. Zijn doel was nooit om de armoede echt te bestrijden. Hij had mensen nodig die met de hand opgehouden leefden, en als ze zich goed gedroegen iets van hem kregen.’
‘In plaats van werkgelegenheid, onderwijs, innovatie en sterke instellingen te stimuleren, deed hij precies het tegenovergestelde. Hij presenteerde zichzelf als de grote weldoener, maar onder het mom van sociale programma’s creëerde hij een onderdanige samenleving afhankelijk van zijn genade.’
Heeft het chavismo een arme bevolking nodig om z’n eigen voortbestaan te garanderen?
María Corina Machado: ‘Het chavismo heeft de intentie om het land te vernietigen. In plaats van een economie uit te bouwen waarin mensen hun eigen voedsel kunnen kopen met het loon van hun werk, koos men ervoor om voedselpakketten uit te delen. Dit beleid vernietigde de nationale munt en de koopkracht van de bevolking. Mensen leven niet langer van een salaris, maar van willekeurige bonussen die al dan niet worden toegekend. Als je doet wat het regime van je verlangt, krijg je hulp, anders niet.’
‘Het was ook een strategie van het regime om emigratie te bevorderen, met als doel de samenleving te verzwakken. Door mensen te dwingen het land te verlaten, werden families verdeeld en werd migratie een wapen om te destabiliseren.’
‘Ik weiger om mee te gaan in dat soort chantage. Niemand kan mij manipuleren met het idee van de “grote weldoener” voor de armen. Nee, ik wil een land waar armoede niet meer bestaat. Ik ga het chavismo niet verdedigen om politiek correct te zijn. Wat de regimes van Chávez en Maduro gedaan hebben, is niets minder dan de doelbewuste vernietiging van ons land.’
Lees verder onder de leestips.
Meer over Venezuela
Het regime wankelt
Waarom beweert u dat Venezuela geen klassieke dictatuur, maar een criminele staat is?
María Corina Machado: ‘Venezuela is dé internationale criminele hub. Zowat alle criminele krachten van de planeet komen hier samen. Terroristische bewegingen zoals Hezbollah en Hamas zijn hier actief en de regimes van Syrië, Rusland en Iran hebben een grote invloed. Het land is een knooppunt geworden voor netwerken van drugshandel, smokkel van mineralen, kinderprostitutie en de handel in menselijke organen.’
‘Al deze groepen komen in Venezuela samen om, in samenwerking met een crimineel systeem, de controle over het land over te nemen en de hele regio te destabiliseren. In Mexico bevecht de regering de drugskartels nog, maar in Venezuela zijn het gewoon dezelfde organisaties!’
‘En dat criminele netwerk heeft een wereldwijde impact, tot in landen als België toe. Niet alleen omdat ze de migratiestromen over heel de wereld beïnvloeden, maar ook omdat ze drugs naar Europa sturen, corruptie voeden en de illegale handel in mineralen en andere waardevolle grondstoffen faciliteren.’
Welk alternatief biedt u de Venezolanen?
María Corina Machado: ‘Een nieuw paradigma, namelijk dat van het liberalisme: individuele vrijheden en een staat die de samenleving dient, niet omgekeerd. Dat vereist sterke, inclusieve, transparante en efficiënte instellingen. Het draait om het juiste systeem van prikkels. De staat mag geen eigenaar zijn van productiemiddelen of rijkdom, zoals nu het geval is. Integendeel, we moeten de markt openstellen voor investeringen, zodat Venezuela kan groeien en bloeien.’
Andere oppositieleiders verdwijnen soms voor jaren achter de tralies. U werd op 9 januari opgepakt, maar relatief snel vrijgelaten. Hoe moeten we dat interpreteren?
María Corina Machado: ‘Na massale protesten werd ik die dag met geweld opgepakt. De politie schoot op demonstranten en mishandelde me. Maar omstanders filmden alles en verspreidden die beelden. Omdat de mishandeling voor het oog van de camera plaatsvond, veroorzaakte dit een wereldwijde reactie. Dat is mijn geluk geweest.’
‘Oorspronkelijk zou ik naar een martelcentrum worden gebracht, maar plots kwam een tegenbevel. “Scheer je weg!”, riep de persoon die me had gearresteerd. Het bewijst de interne verdeeldheid en zwakte van het regime. Zelfs binnen het leger groeit het verzet. Mijn vrijlating was geen toegeving, maar een teken dat het regime wankelt onder haar eigen spanningen.’
‘Dictaturen proberen altijd verdeeldheid te zaaien. Ze gebruiken chantage, marteling en bedreigingen om politieke leiders te breken.’
Vaak wordt gezegd dat het leger een belangrijke steunpilaar is van het regime. Is dat zo?
María Corina Machado: ‘De middelste en lagere rangen van het leger, de politie en de staatsbureaucratie willen hetzelfde als wij: een waardig en vrij leven en de terugkeer van hun families. Ze weten dat dit alleen kan als Maduro vertrekt.’
Hoe komt het dat de Venezolaanse oppositie tegen het chavismo zo verdeeld is?
María Corina Machado: ‘Dictaturen proberen altijd verdeeldheid te zaaien. Ze gebruiken chantage, marteling en bedreigingen om politieke leiders te breken. Ik ken mensen die ooit bondgenoten waren, maar nu, door dwang of uit angst, voor het regime werken. Gevangenen en hun families worden onder druk gezet: “Zeg dit, doe dat, anders zie je ze nooit meer.” Dit raakt trouwens niet alleen de politiek, maar ook bedrijven, vakbonden, studenten en zelfs de kerk.’
‘Toch overtuigde de roep om verandering alle partijen om deel te nemen aan de voorverkiezingen van 2023, zonder inmenging van het regime. Ondanks gebrek aan middelen en media was de opkomst massaal. Met 92% van de stemmen werd ik toen verkozen als eenheidskandidaat. Dat was een krachtig signaal voor vernieuwing.’
‘Sindsdien is niet alleen de politieke oppositie verenigd, maar de hele samenleving. Venezuela heeft zich nog nooit zo eensgezind verzet tegen de dictatuur. En ondanks vervolging blijven de democratische leiders standvastig, ongeacht of ze gevangen zitten, ondergedoken of in ballingschap zijn.’
‘Maar het land en de geschiedenis zullen onverbiddelijk zijn in hun oordeel over wie goed heeft gedaan, wie slecht heeft gedaan, en wie niets heeft gedaan.’
Internationale steun en erkenning
Hoe schat u de internationale steun voor de Venezolaanse oppositie in?
María Corina Machado: ‘Internationale steun is cruciaal, vooral omdat de Venezolaanse zaak niet over links of rechts gaat, maar over goed en kwaad. Dit draait niet om ideologie, maar om fundamentele democratische principes, mensenrechten en vrijheid.’
‘Daarom krijgen wij steun van een heel brede waaier aan bewegingen: van de (linkse; nvdr.) Chileense president Gabriel Boric tot de (extreemrechtse; nvdr.) Argentijnse president Javier Milei. Ik ga naar elk forum waar ik word uitgenodigd, ongeacht de politieke kleur, zolang ik de situatie van Venezuela kan uitleggen en steun kan vragen. Deze strijd overstijgt politieke grenzen.’
Europa wordt vaak een gebrek aan daadkracht verweten. Wat met de Europese steun?
María Corina Machado: ‘Het Europees Parlement is misschien wel de meest consequente en krachtige stem geweest in steun voor Venezuela. We hebben er vele vrienden, ook weer van verschillende politieke overtuigingen, van Giorgia Meloni tot Emmanuel Macron.’
‘De toekenning van de Sacharovprijs (prijs voor de vrijheid van denken van het Europees Parlement; red.) aan de Venezolaanse samenleving was een enorme erkenning. Hoewel Edmundo González en ik het gezicht waren van deze strijd, beschouwen we deze eer als een symbool voor de moed en veerkracht van het hele volk.’
‘Daarnaast was de Václav Havel-prijs voor de mensenrechten van de Raad van Europa bijzonder betekenisvol voor mij, omdat Havel een van de historische figuren is die ik het meest bewonder. Deze internationale erkenningen versterken onze strijd voor democratie en vrijheid.’
‘Maduro moet begrijpen dat elke dag dat hij aan de macht blijft, hij het moeilijker krijgt. Daarom hebben we Europese landen nodig die niet wegkijken, maar zich krachtig uitspreken tegen corruptie, drugshandel en mensenrechtenschendingen. Het is niet genoeg om alleen te spreken in de VN-Mensenrechtenraad, er moet ook druk worden uitgeoefend op het Internationaal Strafhof en de nationale rechtssystemen. Iedereen weet wat er is gebeurd en de volkssoevereiniteit moet worden gerespecteerd. De voltallige internationale gemeenschap speelt daarin een cruciale rol.’