Protestleidster Mahrang Baloch kwijnt weg in een Pakistaanse cel omdat ze opkwam voor haar volk

Mahrang was zestien toen ze haar laatste avond met haar vader doorbracht. Ze filosofeerden over onderwijs en haar toekomst. De volgende ochtend werd hij op weg naar zijn ziekenhuis door mannen in burger ontvoerd.

Twee jaar nadien, in 2011, werd zijn gefolterde lichaam in een greppel teruggevonden. Toen ook haar broer in 2017 verdween, richtte ze het Baloch Yakjehti Committee (Beloetsj Eenheidscommittee, BYC) op, waarmee ze gerechtigheid eist voor alle vermisten.

Sinds een separatistische opstand opnieuw oplaaide in de vroege jaren 2000, zijn duizenden mensen spoorloos verdwenen en honderden vermoord in de woelige provincie Beloetsjistan, in het zuiden van Pakistan. Hun lichamen worden teruggevonden in de bergen of langs verlaten wegen, vaak vertonen ze sporen van foltering.

Het BYC documenteerde in de eerste helft van dit jaar minstens 752 gedwongen verdwijningen, waarvan 546 personen nog steeds vermist zijn en 25 lichamen gevonden werden.

Onder meer Amnesty en Human Rights Watch beschuldigen de Pakistaanse veiligheidsdiensten van een ‘systematische campagne van gedwongen verdwijningen’, waardoor de slachtoffers ‘buiten de wet gesteld worden en het risico lopen op marteling en executies. Amnesty spreekt van een ‘rechtssysteem dat als wapen wordt ingezet’ en ‘veiligheidsdiensten die mensenrechten flagrant negeren’.

‘Het gaat om psychologische staatsterreur door de Pakistaanse overheid’, zegt Mahrang Baloch tijdens een lang videogesprek, in februari dit jaar. Op dat moment is ze het gezicht van een breed gedragen burgerbeweging, waarmee ze een luis in de pels is van de heersers in Islamabad.

‘Er zijn eigenlijk drie groepen slachtoffers: zij die verdwijnen in de kerkers, hun families die geplaagd worden door onzekerheid, en ten slotte iedereen die leeft met de angst dat hij de volgende is. Die voortdurende dreiging houdt de hele Beloetsje bevolking gegijzeld.’

De gedwongen verdwijningen en de buitengerechtelijke executies nemen de voorbije maanden toe. Wat zit achter die escalatie?

Mahrang Baloch: ‘Naast het burgerverzet is er in Beloetsjistan ook een gewapende strijd, die de afgelopen vijf jaar heviger werd. De staat grijpt naar nietsontziend geweld om beide stromingen neer te slaan. Met het BYC zijn we uitgesproken geweldloos en veroordelen we de aanslagen van de separatistische milities.’

‘Maar sinds onze lange protestmars naar Islamabad, in januari 2024, bleef het volk massaal op straat komen en dat kreeg internationale media-aandacht. Mensenrechtenorganisaties en de VN begonnen zich te moeien. De overheid voelde zich in het nauw gedreven en antwoordde met meer gerichte moorden.’

‘De verminkte lichamen van mensen die al jarenlang verdwenen waren, worden teruggevonden op de stoep van hun familie. Onderzoekers en academici worden op straat doodgeschoten, zoals onlangs Allah Dad baloch. Hij was geen activist, maar vertaalde politieke en historische werken naar het Beloetsj. Pakistan probeert ons volk hersendood te maken door intellectuelen, dokters en advocaten uit te schakelen. Zo willen ze ons nationaal bewustzijn verstikken en kritisch verzet tegen de roof van onze grondstoffen breken.’

‘Alleen al in januari zijn er in Beloetsjistan 88 mensen spoorloos verdwenen en werden 12 mensen vermoord door onbekende gewapende mannende of doodseskaders van de staat. Een van hen was Naveed Baloch. Hij organiseerde sit-ins na de ontvoering van zijn broer. Die werd vrijgelaten, maar Naveed zelf werd een maand later gefolterd en met kogels doorzeefd. Dit soort moorden moet angst zaaien en de Beloetsj opnieuw het zwijgen opleggen.’

U noemt de vreedzame volksbeweging die u leidt ‘een revolutie van de geesten’. Waarom?

Mahrang Baloch: ‘Jarenlang waren gewone Beloetsjen in de greep van angst. De intimidatie van de Pakistaanse overheid had hen gebroken. In 2013 durfden slechts weinigen zich aan te sluiten bij de protestmars van Quetta naar Islamabad, uit angst voor represailles.’

‘Vandaag tellen onze marsen duizenden deelnemers. Getroffen gezinnen protesteren ondanks de risico’s tegen de wreedheden die het leger en hun knokploegen begaan. Er gaat in Beloetsjistan geen dag voorbij zonder sit-ins van families van vermiste personen, hoewel de staat die vaak met geweld uit elkaar drijft en deelnemers vervolgt.’

‘Vroeger moesten wij de getroffen gezinnen overtuigen om de ontvoering van hun geliefden openbaar te maken, de meesten weigerden ons te ontmoeten. Nu is het omgekeerd: vanuit heel de provincie bellen families ons op omdat ze actie willen voeren voor hun vermiste vader of zoon. Het gewone volk heeft zijn angst overwonnen, de Beloetsj laten zich niet langer onderdrukken en willen hun eigen verhaal schrijven. Dat vind ik een ware revolutie.’

Revolutie binnen de revolutie

U wordt samen met uw medeleidster Sammi Deen gezien als het gezicht van een Beloetjse volksbeweging. Opvallend, want Beloetsjistan staat bekend als een zeer patriarchale samenleving. Hoe verklaart u dat vrouwen het voortouw nemen in deze strijd?

Mahrang Baloch: ‘Het klopt dat we in een tribale samenleving leven, maar we zien nu dat Beloetsje vrouwen, niet alleen Sammi Deen en ikzelf maar ook talloze anderen, hun ketenen afwerpen. Door te strijden voor de emancipatie van ons volk, emanciperen onze vrouwen ook zichzelf. We verzetten ons tegen de repressie van de overheid, én tegen de sociale ongelijkheid.’

‘Vandaag kunnen we spreken van een maatschappelijke omwenteling. Toen we onlangs onze nationale bijeenkomst hielden in Dalbandin, nabij de grens met Afghanistan, probeerden we vooral vrouwen te mobiliseren. Net omdat moslimextremisme er hoogtij viert.’

‘Toen ik het podium betrad, zag ik tot mijn grote verbazing duizenden vrouwen naast hun mannen, met kinderen op de arm of borstvoeding gevend, volop deelnemen aan het verzet. In de hele regio – Afghanistan, Iran, China of India – zal je geen enkele door vrouwen geleide massabeweging vinden zoals hier, in Beloetsjistan.’

Krijgt u binnen de Beloetsje samenleving nog tegenkanting omdat u als vrouw zo’n prominente rol speelt?

Mahrang Baloch: ‘Sinds ik aan politiek doe, heb ik me nooit minderwaardig of zwak gevoeld omdat ik een vrouw ben. Integendeel, de mate van respect dat ik krijg, motiveert me enorm. Genderongelijkheid voel ik niet meer zoals vroeger.’

‘Tot voor kort mochten alleen mannelijke jergas (dorpsraden, red.) familieruzies of tribale conflicten beslechten. Vandaag vragen mensen vrouwen zoals ik om tussen te komen en geschillen op te lossen, en ze aanvaarden ons oordeel. Voor het eerst in eeuwen worden vrouwen erkend als de verstandige stemmen binnen de gemeenschap.’

‘We krijgen veel vertrouwen. Als ik oproep tot actie, komen duizenden mensen opdagen. Dat is indrukwekkend, zeker omdat wie zich bij ons aansluit een doelwit wordt. Ze kunnen hun baan verliezen, worden bedreigd of hun familieleden verdwijnen. Toch komen ze, elke keer opnieuw. En niet enkel dat: ouders brengen hun dochters mee naar de protesten, en ze laten hen studeren. Als dit momentum standhoudt, zal dat onze samenleving voorgoed veranderen.’

‘Strijd is alles wat ik heb’

In een opiniestuk voor het Pakistaanse nieuwmedium Dawn schrijft u dat familieleden van vermisten hen vaak als ‘noch dood, noch levend’ beschouwen. Hoe beïnvloedt die onzekerheid de nabestaanden?

Mahrang Baloch: ‘Dat is voor mij een heel persoonlijk thema, in die mate dat ik amper mijn gedachten kan ordenen als ik erover praat. De psychologische impact daarvan is gigantisch, vooral bij vrouwen en kinderen. Kinderen van wie de vader al jaren of decennia verdwenen is, weten niet of ze wees zijn of niet. Dat is de perverse strategie van de overheid. Soms dwingen ze vrijgelaten gevangenen een valse boodschap door te geven aan andere families, dat ze met hun vermiste geliefde in de cel zaten en hem zagen sterven. Maar zolang ze het lichaam niet terugkrijgen leven ze soms vijftien jaar of langer in verschrikkelijke onzekerheid.’

‘Dat gevoel ken ik zelf maar al te goed. Ik moest in 2011 het gehavende lichaam van mijn vader identificeren. Het was duidelijk zijn gezicht, maar ik kon het niet geloven. Door post-traumatisch stresssyndroom leefde ik jarenlang in ontkenning. Ik had nachtmerries waarin hij gefolterd werd.’

‘Het duurde vijf, zes jaar voordat ik de realiteit kon aanvaarden. Aan de universiteit moest ik mij inschrijven onder de naam van mijn vader. Ik zei dat die dood was maar dat ik geen overlijdensakte had omdat de staat hem vermoord had. Uiteindelijk moest ik officieel laten verklaren dat hij ‘‘een natuurlijke dood’’ gestorven was, de ultieme vernedering.’

‘Veel vrouwen weten na 15 jaar nog steeds niet of ze echtgenote of weduwe zijn, ze zweven ergens tussenin. Ondertussen moeten ze alleen voor de kinderen zorgen, want in onze samenleving mag je pas hertrouwen na een officiële echtscheiding. Ik ken een vrouw – ik mag haar naam niet noemen – die een vals bericht kreeg dat haar ontvoerde man in zijn cel overleden was. Na drie jaar hertrouwde ze. Kort daarna werd haar eerste man vrijgelaten. Niemand kan zich haar pijn voorstellen. Die eindeloze onzekerheid is ondraaglijk, het veroorzaakt collectieve trauma’s.’

U zegt dat uw vader uw politieke leermeester was. Wat heeft hij u bijgebracht dat u vandaag nog meedraagt in uw activisme?

Mahrang Baloch: ‘Het belangrijkste dat hij me leerde, is dat ik als vrouw alles kan. In ons gezin was geen sprake van genderongelijkheid, ik heb vijf zussen en één broer. Hem werd altijd ingeprent dat wij ‘‘de koninginnen’’ waren.’

‘Mijn vader had twee dromen voor mij: dat ik dokter zou worden om mijn volk te dienen, en dat ik een politieke leider zou worden. Thuis gaf hij mij en mijn zussen les in de Beloetsje geschiedenis, en we discussieerde urenlang met ons over internationale politiek. Zijn overtuiging was dat elke revolutie bij jezelf begint. ‘‘Wie de wereld wil veranderen, moet thuis beginnen’’, zei hij altijd.’

‘Enkele maanden na zijn eerste ontvoering, in 2006, werd hij voor een rechtbank geleid. Dat beeld staat op mijn netvlies gebrand: zijn oogkassen en zijn tanden waren gebroken. Ik moest huilen en achteraf was hij zeer streng. ‘‘Niet huilen, je mag niet zwak zijn!’’ Dat moment vergeet ik nooit. Hij wou me harden voor tegenspoed, want achteraf zei hij tijdens een diner dat er in Beloetsjistan een tijd zou komen waarin ook vrouwen opgejaagd zullen worden. Hij heeft gelijk gekregen.’

‘Ik koester die lessen. Het was niet alleen vaderlijke raad, maar zijn politieke nalatenschap.’

Stel dat uw vader vandaag zou zien welke leider u bent geworden en welke beweging u leidt. Wat zou hij dan zeggen, denkt u?

Mahrang Baloch: ‘Onlangs, tijdens een demonstratie, bezochten we zijn graf. Dat was de eerste keer dat ik er niet enkel als dochter zat, maar als deel van de beweging. Toen ik daar zat, stelde ik mezelf de vraag: doe ik het juist? Zou hij tevreden zijn?’

‘Ik mis hem nog elke dag. Niet alleen als vader, maar ook als revolutionaire kameraad. Als hij nog leefde, zou hij me raad geven, me bekritiseren, me scherp houden. Hij zou niet met complimenten strooien, want hij geloofde dat waardering je lui maakt. Maar ik weet dat hij trots zou zijn.’

‘Zijn ideeën maken nu deel uit van onze strijd. Ik weet dat ik niet goed genoeg ben, maar ik probeer en dat geeft me al voldoening. Als ik hem ooit in een ander leven weerzie, zou ik hem maar één ding zeggen: ik heb geprobeerd jouw pad te volgen. Ik heb geprobeerd er te zijn voor de Beloetsj, voor wie mij nodig had.’