EU en Israël blijven bevoorrechte handelspartners, ondanks Gaza

Maandag 24 februari vond in Brussel de dertiende bijeenkomst van de Europees-Israëlische Associatieraad plaats. Daarin bespraken Europese topambtenaren met de Israëlische minister voor Buitenlandse Zaken Gideon Sa’ar de finesses van de Europees-Israëlische samenwerking.

'Onbegrijpelijk', zeggen meer dan 125 ngo’s, vakbonden en middenveldorganisaties in een brief aan de EU en de leiders van de Europese lidstaten. Na het extreme oorlogsgeweld door Israël in Gaza gaat de Europese Unie over tot gewone samenwerking met Israël, alsof die oorlog nooit heeft plaatsgevonden.

Meer nog, zeggen Belgische middenveldorganisaties in een Vrije Tribune in Knack: volgens een uitgelekt ontwerp van de slotverklaring dat De Standaard eerder deze maand kon inkijken, bereiden de 27 lidstaten van de EU zich zelfs voor op een nauwere samenwerking met Israël, vooral op het vlak van digitalisering, onderzoek, innovatie en energie. 

Voorafgaand aan de top, op 20 februari, maakten enkele organisaties op een gezamenlijke persconferentie in Brussel hun standpunten duidelijk. De verschillende sprekers van vakbondsfederaties, Europese en Palestijnse mensenrechtenorganisaties wonden er geen doekjes om: de EU moet de samenwerking met Israël opschorten op basis van artikel 2 van het zogeheten Associatieakkoord (zie kadertje hieronder). Daarin wordt verwezen naar respect voor de mensenrechten als voorwaarde voor de samenwerking.

Maar voorlopig is er bij de Europese lidstaten weinig animo om de samenwerking tussen de EU en Israël op te schorten. Enkel Spanje en Ierland stuurden daar vorig jaar op aan.

De ontwerptekst die op 24 februari voorlag, stelt de humanitaire ramp in Gaza, het geweld op de Westelijke Jordaanoever en de voortdurende kolonisatie wel aan de kaak. Maar toch lijkt alsof er geen gevolgen aan zullen worden gekoppeld. De tekst leest op die manier als een wereldvreemd document, zegden de verschillende sprekers op de persconferentie in Brussel.

Geweld op Westelijke Jordaanoever blijft

Ondanks een toch al broos staakt-het-vuren in Gaza blijft Israël ook op de Westelijke Jordaanoever doorgaan met de illegale bezetting en grondannexatie van Palestijnse grond, en tot extreem geweld tegenover Palestijnse burgers.

Opvallend is dat Israël vorig jaar meer grond annexeerde op de Westelijke Jordaanoever dan in de jaren ervoor. In zijn nieuwste jaarrapport (februari 2025) noemt de Israëlische mensenrechtenorganisatie Peace Now 2024 ‘hét jaar van Israëlische annexatie en uitdrijving’ uit de Westelijke Jordaanoever. De Israëlische regering begon vorig jaar immers zijn annexatieplan uit 2022 in de praktijk om te zetten.

Peace Now herinnert daarbij ook aan de nieuwe nederzettingenadministratie die, veelzeggend, werd opgericht onder de vleugels van het ministerie van Defensie.

Het Internationaal Gerechtshof stelt zeer duidelijk: staten hebben de plicht om zich te onthouden van handels- en investeringsrelaties die de illegale praktijken van Israël in de Palestijnse Bezette Gebieden in stand helpen houden.

‘Op de Westelijke Jordaanoever zijn dit jaar al 77 Palestijnen en vorig jaar 500 Palestijnen gedood’, zei Diana Alzeer van de Palestijnse mensenrechtenorganisatie Al-Haq vanuit Ramallah op de persconferentie van 20 februari. ‘Dagelijks gaat de vernietiging van huizen, scholen en medische faciliteiten onverminderd voort, worden mensen lukraak in administratieve detentie geplaatst.'

'In 2024 vonden er 1400 gewelddaden door kolonisten plaats en werden 52 outposts (voorposten van nederzettingen, red.) geïnstalleerd, en dat allemaal met de onvoorwaardelijke steun van het Israëlische leger. Illegale wegen, goed voor een lengte van 114 kilometer, werden aangelegd. Het aantal wegblokkades nam tegelijk enorm toe, met als gevolg dat we het almaar moeilijker hebben om van plaats A naar B te gaan. Dat staat allemaal los van de goed gedocumenteeerde genocide in Gaza. En wat doet de Europese Unie? Business as usual.’

Aanfluiting rechtsregels

Europese ngo’s en vakbonden wijzen vooral op het bindend advies van het Internationaal Gerechtshof in juli 2024: de Israëlische bezetting van Palestijns gebied is illegaal. Het hof stelt in zijn advies zeer duidelijk dat staten de plicht hebben om zich te onthouden van handels- en investeringsrelaties die helpen bij het in stand houden van de illegale praktijken door Israël in de Palestijnse Bezette Gebieden.

‘Het is surrealistisch,’ aldus Claudio Francavilla die voor Human Rights Watch deelnam aan de persconferentie, ‘zeker na het extreme geweld dat we de voorbije zeventien maanden in Gaza hebben gezien, tegenover Palestijnen in Gaza maar ook in de Westelijke Jordaanoever en tegenover de Libanezen. Diezelfde periode zagen we twee Europa’s: het ene Europa dat zich uitspreekt tegen genocidaire daden door Israël en het andere Europa dat zijn relaties met Israël normaliseert.’

Ook de Internationale Federatie voor Mensenrechten (FIDH) die de persconferentie mee organiseerde, vroeg zich af wat Europa nog meer nodig heeft. ‘Los van alle voorgaande resoluties in het verleden tegenover Israël, was het bindend advies van het Internationaal Gerechtshof vorig jaar een keerpunt', zei FIDH-vicevoorzitter Alexis Deswaef. 'Het Internationaal Strafhof vaardigde aanhoudingsbevelen uit tegen de Israëlische premier Netanyahu en voormalig minister van Defensie Gallant, de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties eist in een resolutie het einde van de onwettige bezetting van Palestijns gebied door Israël.'

'Maar vooral: wat we zagen was een genocide in Gaza. Ik heb daar, ook als jurist, geen andere woorden voor. De Europese Unie is zeer goed geïnformeerd maar doet alsof ze van niets weet. Aanvaarding van die oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid maakt de Unie medeplichtig.’

Producten uit Israëlische nederzettingen

Op dit moment staat Israël voor de EU op de 25ste plaats inzake handelsrelaties. Omgekeerd is de EU voor Israël de belangrijkste handelspartner. 31,9% van de Israëlische importgoederen komen van de EU, en 25,6% van de Israëlische export gaat naar de EU, zo blijkt uit cijfers van Trading Economics.

‘Producten uit de Israëlische nederzettingen krijgen dan wel geen voorkeurstarieven, zoals vastgelegd in het Associatieakkoord, maar ze worden niet geweerd van de Europese markt', aldus Claudio Francavilla. 'Dat staat haaks op dat ene standpunt dat Europa consistent en unaniem volgt: de Israëlische nederzettingen zijn illegaal. Dus is de vraag: waarom in godsnaam blijft Europa handeldrijven met die nederzettingen?'

Ook België blijft importeren

Goederen die van Israëlische nederzettingen komen, kunnen in principe niet genieten van voorkeurstarieven. Dat werd overeengekomen in 2004, via een technische regeling tussen de Europese en Israëlische douaneautoriteiten. Volgens die regeling moet Israël certificaten van origine afleveren, met postcodes van de exacte productielocatie. Op die manier zouden Europese lidstaten de echte origine van producten kunnen nagaan. Die taak ligt bij de douaneautoriteiten van de lidstaten.

In het vorige federale regeerakkoord (van 2020) beloofde de toenmalige regering-De Croo dat de regering 'stappen zou zetten inzake een bilateraal en multilateraal differentiatiebeleid ten opzichte van de Israëlische nederzettingen'. Daarmee doelde de Belgische regering op het uitsluiten van de Israëlische nederzettingen uit alle politieke, financiële en economische relaties met Israël.

Het nieuwe regeerakkoord (januari 2025) van de regering-De Wever vermeldt niets over voorwaarden voor de samenwerking met Israël of over het stopzetten van de import van producten uit nederzettingen.