Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens: ‘Ruimte voor protest steeds meer beperkt’

Afgelopen zondag trokken nog ruim 100.000 mensen naar Brussel om de Belgische regering op te roepen tot concrete actie tegen de aanhoudende aanvallen van Israël op Gaza. De enorme mobilisatie kreeg de steun van meer dan honderdvijftig middenveldorganisaties, van ngo’s tot jeugdbewegingen en cultuurhuizen, naast burgers en bekende gezichten die zich aansloten bij het protest. 

Nochtans merkt de directeur van het Federaal Instituut voor de Rechten van de Mens (FIRM), Martien Schotsmans, dat het recht om te betogen in ons land steeds vaker onder druk staat. 

‘We signaleren een verontrustende trend waarbij de civiele ruimte steeds kleiner wordt door de opeenstapeling van maatregelen die afzonderlijk misschien verdedigbaar lijken, maar samen het recht om te betogen buitensporig inperken’, zegt Schotsmans in het zopas gepubliceerde jaarverslag 2024. ‘De ruimte waarin burgers zich vrij kunnen uitspreken en organiseren wordt stukje bij beetje beperkt, terwijl dat noodzakelijk is in een gezonde democratie.’

Betogen als mensenrecht

In het verslag herinnert het FIRM er ook aan dat vreedzame demonstraties in het verleden hebben geleid tot belangrijke sociale vooruitgang. De organisatie, die onderzoek voert naar situaties waarin het recht op betogen wordt bedreigd, heeft als doel om de aandacht van overheden te vestigen op het potentieel ontradende effect van bepaalde regelgeving of de toepassing ervan.

In de laatste publicatie signaleren ze daarom enkele ‘zorgwekkende tendensen’ waaronder strenge aanvraagprocedures en preventieve individuele betogingsverboden, buitensporige toezichtmaatregelen, GAS-boetes die een afschrikkend effect kunnen hebben en het risico op strafrechtelijke vervolgingen.

Amnesty 

Ook mensenrechtenorganisatie Amnesty International (AI) komt tot een soortgelijke conclusie: uit een peiling in opdracht van de organisatie blijkt dat zes op de tien Belgen het recht om te protesteren essentieel vinden voor een gezonde samenleving. Tegelijk waarschuwt Amnesty dat protest in België steeds vaker onder druk komt te staan door overregulering en handhaving.

‘Vreedzaam protest komt ook in ons land steeds meer onder druk te staan’, zegt Wies De Graeve, directeur van Amnesty International Vlaanderen. ‘Daarom is het belangrijk om machthebbers eraan te herinneren dat protest geen gunst is van de overheid, maar een recht van de burger waar voorgaande generaties voor gestreden hebben.’

Ruimte voor openbaar debat

Volgens FIRM hebben strengere maatregelen een ontradende werking en kunnen ze mensen ontmoedigen om hun recht op betogen uit te oefenen. Het instituut concludeert dat sommige mensen daardoor afzien van deelname aan een spontane bijeenkomst, geen politie-interventies meer durven filmen, of een betoging vroegtijdig verlaten door overdreven controles of aanhoudingen. ‘Dit ondermijnt de vrijheid van meningsuiting en bedreigt de ruimte voor openbaar debat.’

De onderzoekers erkennen dat het recht op betogen aan beperkingen kan worden onderworpen, maar dat die  altijd wettelijk vastgelegd moeten zijn, proportioneel en in functie van een legitiem doel – zoals de openbare orde of veiligheid dienen. ‘De overheid moet daarbij altijd kiezen voor de minst ingrijpende maatregel en een vreedzaam verloop garanderen. Het uitgangspunt moet zijn dat mensen hun stem kunnen laten horen, niet dat ze daarvan worden weerhouden.’

Toestemming vragen

‘Terwijl de Belgen zich goed bewust zijn van het essentiële karakter van het recht om te protesteren, blijkt dat niet steeds te kloppen voor de autoriteiten’, klinkt het bij De Graeve van Amnesty. ‘Zo leggen veel gemeentes de verplichting op om toestemming te vragen om in het publiek te mogen demonstreren. Het idee dat je toestemming moet vragen om een mensenrecht uit te oefenen, holt het principe uit. Bovendien stelt het demonstranten bloot aan sancties voor het niet naleven van administratieve regels en aan onrechtmatig ingrijpen door politie. De combinatie van overregulering enerzijds en het handhaven van die regels anderzijds zorgt dat het recht om te betogen in ons land wordt ingeperkt.’

De Graeve geeft nog mee dat de nieuwe regering overweegt om een gerechtelijk verbod om te demonstreren mogelijk te maken. “Ze willen ook gezichtsherkenningstechnologie gebruiken – een technologie die wereldwijd wordt gebruikt om protest en dissidentie lam te leggen. Het blijft daarom van vitaal belang dat we het recht op protest blijven verdedigen”, besluit hij.