Kenia wil met Shirika-plan vluchtelingen beter integreren

Jean Baremba kwam in 2018 aan in Kenia na een vlucht uit een door oorlog verwoest leven in het oosten van de Democratische Republiek Congo. De 42-jarige vader en zijn vier kinderen vertrokken kort nadat de moeder van de kinderen tijdens een aanval van rebellenstrijders op hun dorp om het leven was gekomen.

‘De rebellen ronselden mannen onder dwang om voor hun leger te vechten. De tegenstanders werden gedood en hun bezittingen in brand gestoken. Ik wist te ontsnappen; helaas verloor mijn vrouw het leven’, vertelt Baremba.

Baremba, een ervaren timmerman, vond samen met zijn kroost de weg naar het vluchtelingenkamp Kakuma, 800 kilometer ten noordwesten van de Keniaanse hoofdstad Nairobi.

‘Ondanks alle uitdagingen gaf Kakuma me een tweede leven en nieuwe hoop’, zegt de vader van vier.

Aantal vluchtelingen neemt toe

Kenia huisvest vandaag ongeveer 836.907 vluchtelingen en asielzoekers, van wie ruim de helft in het vluchtelingenkamp Dadaab, 36% in Kakuma en 13% in steden.

In de afgelopen jaren neemt het aantal vluchtelingen en asielzoekers enorm toe in Kenia, terwijl de wereldwijde steun en humanitaire hulp afneemt.

Kenia's Department of Refugee Services heeft 220.000 aanvragen van vluchtelingen en asielzoekers in behandeling. Aanvankelijk was de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties (UNHCR) verantwoordelijk voor het beheer van vluchtelingen, maar de Keniaanse regering nam dit in 2021 over na de goedkeuring van de zogeheten ‘vluchtelingenwet’.

Recent kwam er ook een plan van de overheid om alle vluchtelingen en asielzoekers in de Keniaanse gemeenschap te integreren door de vluchtelingenkampen Dadaab en Kakuma om te vormen tot nederzettingen die zich kunnen integreren in hun gastgemeenschappen.

Samenkomen

Het zogeheten Shirika Plan is een vijfjarig overgangsplan met als doel om de vluchtelingen  economisch zelfredzaam te maken. Shirika is Swahili voor ‘samenkomen’ of ‘samenwerken’.

De nieuwe aanpak geeft vluchtelingen toegang tot onderwijs, gezondheidszorg, officiële identiteitskaarten, bedrijfsvergunningen en bankdiensten. Daarnaast krijgen vluchtelingen de nodige fiscale documenten van de overheid om een bankrekening te kunnen openen of een bedrijf te registreren en op te starten.

Tegelijkertijd zullen ze dankzij het plan vrij kunnen reizen in Kenia zonder een speciale reisvergunning.

De VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR zal samenwerken met de Keniaanse regering om het Shirika-plan uit te voeren.

Zelfredzaamheid

Voor Baremba geeft deze kans hem de broodnodige economische onafhankelijkheid om net als andere Kenianen een leven in het land te kunnen opbouwen. 

‘Dit integratieplan stelt me in staat om mijn vaardigheden als timmerman in te zetten’, zegt hij. ‘De Keniaanse gemeenschap zal mijn markt zijn en met de inkomsten zal ik niet langer afhankelijk zijn van steun van de UNHCR.’

Mary Ajok, een vluchteling uit Zuid-Soedan, hoopt dat de uitvoering van het Shirika plan een permanente oplossing zal zijn voor het feit dat de kampen overvol zitten en voedsel er gerantsoeneerd wordt. ‘Kinderen opvoeden in een vluchtelingenkamp is een uitdaging’, zegt Ajok. ‘Integratie zorgt voor een vredige en vriendelijke omgeving voor kinderen.’ Ze hoopt nu om een cateringbedrijf te kunnen opzetten voor zowel de vluchtelingen als de gastgemeenschap van Kakuma. 

‘De meeste vluchtelingen hebben vaardigheden die gebruikt kunnen worden en zo een bijdrage kunnen leveren aan de groei van de Keniaanse economie’, voegt ze nog toe.

Financiering

Tijdens de officiële lancering van het Shirika-plan in het State House in Nairobi zei president William Ruto: ‘Het plan zal een verschuiving teweegbrengen van humanitaire afhankelijkheid naar een meer inclusief en progressief ontwikkelingsmodel waarin mensenrechten centraal staan.’

Marc Dillard, de voorzitter van de Refugee Donor Group, beschrijft het Shirika-plan als een mijlpaal in de verbetering van de sociaaleconomische omstandigheden en mensenrechten voor vluchtelingen in Kenia.

Het budget voor de uitvoering van het plan wordt geschat op 943 miljoen dollar. Onder meer de Wereldbank, UNHCR, International Finance Corporation en de Kenya Commercial Bank Group hebben financiële steun toegezegd voor de uitvoering ervan.

Het Shirika-plan draagt bij aan het behalen van de Sustainable Development Goals (SDG’s) en de Agenda 2063 van de Afrikaanse Unie (AU). Het sluit ook aan bij wereldwijde verplichtingen en verdragen voor vluchtelingen zoals het Global Compact on Refugees uit 2018.

Inclusiviteit en non-discriminatie zijn de belangrijke leidende beginselen; voor vluchtelingen die niet wensen geïntegreerd te worden, voorziet het plan in trajecten voor vrijwillige repatriëring naar stabiele thuislanden en hervestiging in derde landen.

Verzet

Maar het integratieplan voor vluchtelingen stuit ook op verzet van een deel van de politieke leiders uit Noord-Kenia. Zij vinden dat er onvoldoende overleg is geweest. Zo hebben enkele parlementsleden uit de kiesdistricten Dadaab en Turkana West klacht neergelegd omdat het plan volgens hen overhaast werd ingevoerd. Zij dringen in plaats daarvan aan op de repatriëring van vluchtelingen naar hun thuislanden. 

‘We kunnen niet praten over de integratie van vluchtelingen als de lokale bevolking dringende behoeften heeft waarin nog moet worden voorzien’, zegt parlementslid Daniel Epuyo. Collega Farah Maalim treedt hem bij: ‘De gastgemeenschappen zijn niet klaar voor integratie van vluchtelingen. En de meeste vluchtelingen zelf willen liever kunnen kiezen voor vrijwillige repatriëring met genereuze hulp zodat ze kunnen re-integreren in hun geboorteland.’