Moeten we nog wel van ‘kantelpunten’ voor het klimaat spreken?

Kantelpunten zijn kritieke momenten in het klimaatsysteem, wanneer een relatief kleine verandering leidt tot aanzienlijke en vaak onomkeerbare verandering op grotere schaal. Als bijvoorbeeld bepaalde temperatuurdrempels overschreden worden, kunnen hele ecosystemen onomkeerbaar veranderen.

In een artikel in het vakblad Nature Climate Change argumenteren verschillende wetenschappers nu dat het begrip ‘tipping point’ in de klimaatwetenschap niet goed gedefinieerd is en vaak verkeerd wordt toegepast. Er is volgens hen ook geen bewijs dat de apocalyptische toon mensen aanzet tot actie.

De onderzoekers stellen dat mensen eerder zullen reageren op bedreigingen die worden gezien als vrij zeker, op korte termijn en dichtbij. Meer abstracte gevaren, waarvan de timing ofwel zeer onzeker of onvoorspelbaar is, hebben minder effect.

Onomkeerbaar

‘Hoewel veel van de natuurkundige verschijnselen die onder het label “omslagpunt” vallen systemisch belangrijk zijn en de moeite van het bestuderen waard, belicht het tipping points-model niet per se de meest kritieke of beslissende aspecten ervan. Het kan deze aspecten zelfs verdoezelen’, zegt hoogleraar Robert Kopp aan de Rutgers University.

Volgens Kopp en zijn collega’s blijkt uit sociaal-wetenschappelijk onderzoek dat constructieve collectieve actie eerder wordt geïnspireerd door concrete gebeurtenis die verband houden met klimaatverandering - zoals bosbranden, aanhoudende droogte en hittegolven en overstromingen - dan door het meer abstracte en losjes toegepaste concept van klimaatomslagpunten.

Vals alarm

Klimaatwetenschappers spreken van omslagpunten bij fenomenen zoals de mogelijke ineenstorting van de Golfstroom, de West-Antarctische ijskap en ecosystemen van koraalriffen.

Maar zulke omslagpunten zijn vaag gedefinieerd en geven de illusie van een nauwkeurig wetenschappelijk begrip, aldus de auteurs. ‘Pogingen om zo veel onderwerpen en gedragingen onder hetzelfde label en hetzelfde interpretatiekader te brengen, helpen de wetenschap niet vooruit’, zegt hoogleraar Michael Oppenheimer van Princeton University.

‘Hoe warmer de aarde wordt, hoe groter de noodzaak om snel de uitstoot te verminderen en de inspanningen uit te breiden om veerkracht op te bouwen en ons aan te passen aan een hetere planeet.’

Zo kan er verwarring ontstaan wanneer in discussies over uitstootreductiedoelen en de noodzaak om de gemiddelde temperatuurstijging wereldwijd onder 1,5 graden Celsius te houden, met omslagpunten voor het klimaat wordt geschermd, schrijven de auteurs.

‘Wetenschap mag niet ten onrechte worden gezien als de identificatie van precieze drempelwaarden voor catastrofale gevolgen, terwijl de timing van zulke drempelwaarden zeer onzeker is’, concluderen de onderzoekers. Ze vrezen voor een vals alarm-effect dat de geloofwaardigheid van toekomstige beweringen kan ondermijnen.  

Fatalisme

‘Elke fractie van een graad is belangrijk: 1,45°C is slecht, en 1,55°C is nog slechter’, legt co-auteur en hoogleraar Elisabeth Gilmore van Carleton University uit. ‘Toch lijken veel mensen te denken dat 1,50°C een speciale fysische betekenis heeft of een drempel is waarna het niet meer de moeite waard is om aan klimaatmitigatie te doen.’

Wel integendeel, argumenteert Gilmore: ‘Hoe warmer de aarde wordt, hoe groter de noodzaak om snel de uitstoot te verminderen en de inspanningen uit te breiden om veerkracht op te bouwen en ons aan te passen aan een hetere planeet.’

De wetenschappers benadrukken nog dat ze niet de eersten waren die hun bezorgdheid uitten over het gebruik van het ‘tipping point’ in het publieke debat over klimaatverandering. In 2006 bekritiseerden redacteurs van Nature de uitdrukking al in een essay, vanwege de te grote nadruk op zeer onzekere wetenschap en het risico dat een dergelijke focus zou kunnen leiden tot fatalisme.

Ongeacht de dreiging van omslagpunten veroorzaakt klimaatopwarming al aantoonbare en duidelijke schade over de hele wereld, stelt Kopp. ‘De duidelijke kosten in levens en schade aan eigendommen zijn genoeg om veel agressievere actie door landen wereldwijd te rechtvaardigen’, besluit hij.