“‘‘Geen gezondheid zonder solidariteit: waarom België zijn beloftes moet nakomen’’

De harde cijfers liegen niet: de middelen voor ontwikkelingssamenwerking zitten globaal in dalende lijn. In 2024 bedroeg het budget 212,1 miljard dollar: een daling van 7,1% ten opzichte van het jaar daarvoor. Slechts vier landen (Noorwegen, Denemarken, Luxemburg en Zweden) halen de internationaal afgesproken norm van 0,7% van het bruto nationaal inkomen (BNI) voor ontwikkelingshulp.  

België blijft daar al jaren onder, met amper 0,48%. Daarbovenop komt nog dat de federale regering 25% wil besparen op ontwikkelingssamenwerking. Ook in andere EU-lidstaten zien we deze neerwaartse trend. De Verenigde Staten schrapten bovendien onder Trump 35 miljard dollar aan USAID-middelen. Deze trend is niet alleen kortzichtig, het staat ook haaks op internationale beloftes en morele verplichtingen.  

Gezondheid is een fundamenteel mensenrecht, en zou overal en voor iedereen gegarandeerd moeten zijn. Toch hadden volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 2021 maar liefst 4,5 miljard mensen geen toegang tot essentiële gezondheidsdiensten. Dat is meer dan de helft van de wereldbevolking.  

Gezondheidssystemen kunnen levens redden 

Een pijnlijk voorbeeld van falende gezondheidssystemen is moedersterfte. Nochtans zijn de oorzaken hiervan goed bekend en grotendeels te voorkomen: bloedingen, zwangerschapsvergiftiging, onveilige abortussen en onderliggende aandoeningen zoals malaria of hiv. Hoewel de kennis aanwezig is, schieten goed functionerende gezondheidssystemen en de nodige middelen vaak tekort. 

Gezondheid is een fundamenteel mensenrecht, en zou overal en voor iedereen gegarandeerd moeten zijn.

De impact van werkende gezondheidssystemen kan je meten in mensenlevens. Volgens een recent rapport van de WHO is de wereldwijde moeder- en kindersterfte de afgelopen decennia met maar liefst 40% gedaald. Dat is geen toeval, maar het resultaat van jarenlange solidariteit, samenwerking en investeringen in gezondheidszorg. Het bewijst dat sterke zorgsystemen levens redden.  

Essentiële voorwaarden voor basisgezondheidszorg? Degelijke infrastructuur, medisch materiaal, goed opgeleid personeel en transport. Deze structurele tekorten zijn geen toeval, maar het gevolg van wereldwijde economische ongelijkheid, historische uitbuiting en koloniale erfenissen. België — en Europa in het algemeen — dragen hierin een grote verantwoordelijkheid.  

Maar een goed functionerend gezondheidssysteem is meer dan alleen medische zorg en infrastructuur. Het wordt onlosmakelijk beïnvloed door sociale omstandigheden. Mensen die in armoede leven, hebben vaak te maken met ongezonde huisvesting, gebrek aan schoon water, ondervoeding, onzekere werkomstandigheden en beperkte toegang tot onderwijs en informatie. Deze sociale factoren bepalen niet alleen wie ziek wordt, maar ook wie uiteindelijk toegang krijgt tot de zorg die ze nodig hebben. 

Hieruit volgt dat het recht op gezondheid niet louter een medische kwestie is, maar ook diepgeworteld zit in sociale, economische en politieke factoren. Zolang structurele ongelijkheid blijft bestaan, blijven gezondheidssystemen kwetsbaar. Wie écht wil investeren in het recht op gezondheid, moet ook werk maken van sociale rechtvaardigheid.  

Een sterk gezondheidssysteem is daarbij geen optelsom van losse initiatieven, maar een samenhangend geheel. Zonder die samenhang — tussen preventie, eerstelijns- en tweedelijnszorg, opleiding, infrastructuur, transport én gemeenschapswerking — faalt het systeem. Er is geen magische oplossing. Alleen een geïntegreerde aanpak leidt tot duurzame vooruitgang. 

België moet mensenrechten weer als kompas gebruiken 

België profileert zich op internationale fora als voorvechter van mensenrechten en mondiale gezondheidszorg. Het benadrukt het belang van eerlijke toegang tot zorg, voor de meest kwetsbaren, en verdedigt het multilateralisme als fundament voor onze internationale samenwerking.  

Tegelijk heeft ons land zich verbonden aan verschillende internationale afspraken die gezondheid als fundamenteel recht erkennen. Zo is België partij bij de Verklaringen van Alma-Ata (1978) en Astana (2018), waarin landen beloofden de universele toegang tot basisgezondheidszorg te garanderen. Het onderschrijft ook de Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties — met SDG 3 als duidelijke ambitie: gezondheid en welzijn voor iedereen tegen 2030. Ten slotte engageerde België zich meermaals om 0,7% van het bruto nationaal inkomen te besteden aan ontwikkelingssamenwerking.  

Maar dat engagement blijft voorlopig dode letter. België ligt momenteel niet op koers om SDG 3 – de ontwikkelingsdoelstelling voor goede gezondheid en welzijn – én de 0,7%-norm voor ontwikkelingssamenwerking te halen. Niet omdat die doelstellingen onhaalbaar zijn, maar omdat het ontbreekt aan politieke wil om structureel te investeren in mondiale gezondheidszorg. 

Zolang mooie woorden niet gevolgd worden door concrete daden, blijft de Belgische geloofwaardigheid wankelen. Terwijl de regering het budget voor ontwikkelingssamenwerking met 25% vermindert, nemen de uitgaven voor defensie en bewapening wél toe. Maar een eenzijdige focus op wapens biedt geen duurzame oplossing voor wereldwijde instabiliteit.  

Echte vrede vraagt ook investeringen in gezondheid, onderwijs, klimaat en sociale bescherming. Wie gezondheid écht erkent als een mensenrecht, kan zich geen selectieve solidariteit veroorloven. Dat recht geldt voor iedereen, overal. 

België moet zijn internationale beloften opnieuw serieus nemen. Niet alleen om zijn geloofwaardigheid te behouden, maar om bij te dragen aan een wereld waarin gezondheid geen privilege is, maar een universeel recht. Gezondheid is geen kostenpost, maar een investering in een menselijke en veilige toekomst voor ons allemaal. 

Een oproep aan de Belgische regering 

België staat op een kruispunt. Terwijl wereldwijd het vertrouwen in mensenrechten en internationale samenwerking afneemt, heeft ons land de kans én verantwoordelijkheid om zich opnieuw te profileren als voorvechter van solidariteit en mondiale gezondheidszorg. Dat vraagt politieke moed, een duidelijke visie en structurele investeringen. 

Investeer opnieuw in ontwikkelingssamenwerking om de 0,7%-norm te halen, in toegankelijke en kwaliteitsvolle gezondheidszorg wereldwijd, en in een sterk maatschappelijk middenveld.

De groeiende ongelijkheid tussen het Globale Noorden en Zuiden komt scherp tot uiting in de beperkte toegang tot fundamentele rechten zoals gezondheid, voedsel en onderwijs. Deze verweven uitdagingen vragen om een samenhangende aanpak. Besparen op ontwikkelingssamenwerking ondermijnt decennia aan vooruitgang en de geloofwaardigheid van België als internationale partner. 

Overal ter wereld bouwen lokale gemeenschappen, zorgverleners, sociale bewegingen en jongerenorganisaties aan verandering, vanuit de overtuiging dat gezondheid een recht is, geen privilege. Hun inzet verdient geen afbouw van solidariteit, maar versterking. 

Daarom roepen we de Belgische regering op om opnieuw werk te maken van zijn internationale engagementen: investeer opnieuw in ontwikkelingssamenwerking om de 0,7%-norm te halen, in toegankelijke en kwaliteitsvolle gezondheidszorg wereldwijd, en in een sterk maatschappelijk middenveld. Ook het naleven van internationale afspraken over mensenrechten mag daarbij geen vrijblijvende intentieverklaring blijven. 

Zeker wanneer het over gezondheid gaat is de kost van niet-handelen hoger dan de investeringen die nu nodig zijn. Gezondheid is geen gunst, maar een collectieve verantwoordelijkheid. Iedereen wint bij een eerlijke toegang tot gezondheidszorg, waar ook ter wereld.