“‘‘Leer van China, beloon investeerders, kijk waar de markt zit, werk hard en denk flexibel’’

Tien jaar geleden kwam het klimaatakkoord van Parijs tot stand. De meningen over de slagkracht van dat akkoord lopen uiteen, maar feit is dat de wetenschap in 2015 voorspelde dat de wereld afstevende op een temperatuurstijging van 4 graden Celsius en dat we nu, als iedereen zijn beloftes naleeft, op 2,5 graden opwarming zouden afstevenen.

Het is afwachten of we in Belém een volgende stap kunnen zetten om, zoals het Parijsakkoord wil, ‘zo dicht mogelijk bij 1,5 graad, en maximaal 2 graden opwarming’ te komen.  

En ja, hoewel de Belgische emissies gedaald zijn, daalden onze emissies per hoofd amper omdat we er zoveel, vooral uit China, invoeren. Dat is natuurlijk het gevolg van de globalisering zonder sociale en milieuregels die in de jaren ’90 op de rails werd gezet. Daardoor werd een belangrijk deel van de industrie verplaatst naar China, een land dat toen zijn energie nog haast geheel uit steenkool haalde.

Er is dus nog heel veel werk.

Tegenwind

Zeker is dat we nu in een ander tijdgewricht leven dan in 2015. Toen leek het wel dat de strijd tegen de opwarming de grote uitdaging van onze tijd was.

Met de toename van geopolitieke spanningen en het ontstaan van meerdere gewelddadige conflicten zien we dat steeds meer (vooral rijke) landen meer zullen besteden aan defensie en veiligheid dan aan pakweg de energietransitie.

De oorlog in Oekraïne betekende voor Europa tevens een energiecrisis: het adieu aan goedkope Russische energie zet druk op onze energie-intensieve industrieën.

Maar de oorlog heeft voor Europa ook nog andere gevolgen. Omdat het vreest dat het Oekraïne én zichzelf niet tegen Rusland kan verdedigen zonder de Amerikanen, lijkt Europa chanteerbaar door de VS. Dat heeft gevolgen voor de klimaatkwestie, omdat de VS onder president Trump klimaatverandering ontkent.

Op de Algemene Vergadering van de VN noemde Trump de klimaatverandering het grootste bedrog in de geschiedenis. Meer nog, de VS stellen zich agressief op tegenover actief klimaatbeleid. Vanwege zijn geopolitieke kwetsbaarheid en om nieuwe tarieven te vermijden, spreekt de EU Trump zelden tegen als die de klimaatverandering ontkent.

Als ‘daddy’ spreekt, moet Europa zwijgen. Voeg daarbij de extreemrechtse wind die ook in Europa opsteekt en die Trumps klimaatontkenning volgt en desindustrialisering verbindt met klimaatbeleid. Dat alles verklaart dat de EU haar Green Deal wat afzwakt.  

Er gebeurt veel

Dat is één kant van het verhaal. Er is de jonge generatie in de EU die met haar acties bijdroeg tot het ontstaan van de Green Deal en die nu ook in het beroepsleven wil dat haar werkgevers daarrond werken. Dat hoor ik geregeld van ondernemers.

Bovendien zijn er heel wat Europese bedrijven die hun nek hebben uitgestoken voor de klimaattransitie. In mijn thuisregio Gent bouwde Volvo Trucks een elektrische vrachtwagen, ABC Engines maakte dan weer metersgrote (scheeps)motoren die op waterstof kunnen varen.

Daikin, dat in zijn Gentse onderzoekscentrum werkt aan de perfectionering van de warmtepomp, bouwde in Polen een fabriek om een miljoen warmtepompen te produceren.

De Belgische reder CMB werkt aan de productie van groene waterstof in Namibië om scheepvaart op klimaatvriendelijker brandstof te laten varen. 

Alleen: deze ondernemingen stellen nu vast dat de klimaattransitie vertraagt waardoor de markt voor hun klimaatvriendelijkere producten trager van de grond komt dan verhoopt.

Leren van China

China slaagt er kennelijk wel in om van klimaatuitdagingen heuse economische troeven te maken. Typisch zorgt het beleid daar voor een aanbod van groene producten (via vijfjarenplannen die groene productiedoelen vooropstellen, goedkope kredieten en vlotte vergunningen voor bedrijven die daarin investeren en vervolgens keihard met elkaar concurreren). Maar tegelijk zorgt de staat met aankoopbeleid, regulering en verboden ook voor een vraag naar die groene producten.

Voeg daarbij de enorme schaal van de Chinese markt en de ondernemingszin van Chinese bedrijven en je hebt een verklaring waarom in China groene uitdagingen zijn vertaald in nieuwe cleantechsectoren die de wereldmarkt domineren.

Als de EU haar groene durvers wil ondersteunen, moet ze dus ook de vraag durven te scheppen op Europese schaal. Het Amerikaanse bedrijf steekt ons daarbij stokken in de wielen. Als de VS in de Internationale Maritieme Organisatie landen echt afdreigen om de feitelijk al onderhandelde CO₂-taks op maritiem transport tegen te houden, remt dat natuurlijk de vraag naar waterstofmotoren en waterstofproductie af.

Waarom sluit de EU met alle andere landen geen pact om het akkoord er wel door te krijgen?

De EU probeerde al met industriebeleid een eigen batterijsector van de grond te krijgen. Dat bleek niet makkelijk: de Chinese voorsprong is groot – lees: zijn producten zijn kwaliteitsvol en veel goedkoper. Daarom moet de EU, net zoals China decennialang deed, Chinese investeerders in die sectoren tot joint ventures met Europese bedrijven aanzetten, om zo versneld te komen tot overdracht van knowhow en Europese productie van batterijen, zonnepanelen en elektrische voertuigen.

6 miljard versus 150 miljoen

Alles wat Trump zegt, krijgt bij ons veel aandacht. Daardoor ontstaat de indruk dat klimaatontkenning de overhand neemt. Dat is fout. De Chinese leider Xi Jinping zei onlangs zonder veel poeha dat zijn land in 2035 10% onder zijn emissiepiek zal zitten en dat ecologisch beleid de trend van onze tijd is.

Xi staat daarin niet alleen: geen enkel ontwikkelingsland volgde Trumps klimaatontkenning bij de VN. De twee opkomende reuzen, China en India, investeren een groter deel van hun inkomen aan de energietransitie dan Europa (cijfers van het IEA). Zij kunnen als leiders van het Globale Zuiden zes tot zeven miljard mensen meenemen in ‘de trend van onze tijd’.

Wie dus toekomst voor onze industrie wil, heeft een veel grotere markt met klimaatvriendelijke dan met fossiele producten. Vergeet overigens niet dat Californië, dat zichzelf de vierde economie van de wereld noemt, al voor twee derde op schone energie draait. Het “Trump-deel” van de VS is op wereldvlak een kleine markt.

Wakker worden

Niemand heeft ooit beloofd dat de klimaattransitie een makkie zou zijn. Ze speelt zich af tegen een turbulente geopolitieke achtergrond: een veiligheidsbondgenoot die aan klimaatrepressie doet en een razend competitieve groene reus China (die politiek ook heel anders tegen de dingen aankijkt).

De richting moet duidelijk zijn: inzetten op de trend van onze tijd, en kiezen voor de 6 miljard toekomstige gebruikers. Om naast China een plaats te behouden in de cleantech moeten we durven van hen te leren, en op Europese schaal werken. En vooral: we moeten wakker worden uit onze ietwat gezapige sluimer. 2025 is niet 1990.

Een instrument van Afrikabeleid

Dat de EU toch besliste om tegen 2040 haar CO₂-emissies met 90% te verminderen is belangrijk. Het bevestigt wat de trend van onze tijd is en biedt al die ondernemingen die geïnvesteerd hebben in de transitie houvast.

Dat beslist werd dat de lidstaten tot 5% van hun emissiereductie mogen invullen via koolstofkredieten, wordt bekritiseerd. Terecht, maar het biedt ook kansen. Als we die 5% volop inzetten in een partnership met Afrika kan dat helpen om de eerste long van de wereld, het Congolese regenwoud, overeind te houden.

Het kan ook doelbewust ingezet worden om het enorme potentieel van zonne- en windkracht van Afrika – 39 procent van het mondiale potentieel – te ontwikkelen en zo de basis te leggen voor de groene industrialisering van het continent van de toekomst. Dat kan op termijn een Europa’s belangrijkste klimaatbijdrage worden.