“‘‘Waarom zwijgt onze universiteit?’’

Geachte secretaris-generaal van de VN, António Guterres,

Bovenal willen we u van harte feliciteren met het eredoctoraat dat de KU Leuven en UCLouvain aan de Verenigde Naties hebben uitgereikt ‒ een organisatie waarvan u sinds 2017 met overtuiging en bravoure de leiding hebt. Wat ons bijzonder aanspreekt is de manier waarop uzelf en uw speciale gezanten afgetekende standpunten uitdragen, in niet mis te verstane bewoordingen die weliswaar altijd gedekt zijn door wetenschappelijke rapporten en grondige terreinkennis. Het meest recente voorbeeld daarvan is de waarschuwing van de VN dat Israël zich schuldig maakt aan ‘genocidaire daden’ bij het ingrijpen in de reproductieve gezondheid van de bezette Palestijnen, een waarschuwing die voortspruit uit diepgaand wetenschappelijk onderzoek. Laat het nu precies al deze kwaliteiten zijn die wij grotendeels missen in de manier waarop ons universitair bestuur sinds vele jaren omgaat met Israël.

Onze universiteit is om te beginnen zeer selectief in de behandeling van landen die zich schuldig maken aan flagrante schendingen van de internationale rechtsregels en de mensenrechten bovenop het feit dat ze de resoluties van de Algemene Vergadering en van de Veiligheidsraad van de VN achteloos naast zich neerleggen.

In het geval van Rusland en Iran zijn sinds geruime tijd alle institutionele banden verbroken, terwijl de samenwerking met Israëlische universiteiten en wetenschappelijke instellingen onverminderd doorgaat. Wat ons nog meer dwarszit dan die keuze van onze universiteiten om op geen enkele manier te raken aan de wetenschappelijke samenwerking met Israëlische instellingen, is de manier waarop die keuze tot stand komt.

De vier kenmerken van dat gewraakte beslissingsproces zijn: ondemocratisch, ondoorzichtig, onwaarachtig en onwetenschappelijk ‒ eigenschappen die helemaal haaks staan op deze die u sinds 2017 belichaamt en uitdraagt. We verklaren ons zo meteen nader. Maar vooreerst is het nodig onszelf kort voor te stellen.

De ondergetekenden zijn een groepje bezorgde collega professoren van de KU Leuven waarvan sommigen sinds 2016 de samenwerking met instellingen in Israël en de samenwerkingsverbanden tussen de EU en Israël kritisch bejegenen. Zo vragen we aandacht voor (a) de totaal onaanvaardbare bezetting van Palestina tegen de regels van het internationale recht, (b) de manier waarop Israël de bezette Palestijnen behandelt, (c) met name wanneer het gaat over het systematisch ondergraven van hun onderwijs en onderzoek, en tenslotte (d) de wijze waarop en de mate waarin Israëlische onderwijs- en wetenschappelijke instellingen worden ingezet voor de zopas genoemde kolonisering, etnische zuivering, en scholasticide op de Palestijnen.

Onze gerichte acties zijn in het verleden vaak succesvol geweest, niet in het minst omdat we een grote groep collega stafleden en studenten hebben kunnen mobiliseren om onze eisen kracht bij te zetten alsook krachtig inspelen op initiatieven die vanuit de studentengeledingen worden genomen ‒ een studentenactivisme dat zich sinds oktober 2023 blijft verdapperen en professionaliseren.

Zo hebben we de rectoren van alle Vlaamse universiteiten (verenigd in de VLIR) ertoe kunnen bewegen om in 2018 hun verontwaardiging uit spreken tegen de Israëlische scholasticide-maatregelen die het internationaal functioneren van Birzeit Universiteit in Palestina onmogelijk dreigden te maken. In 2019 voerde diezelfde VLIR eindelijk een mensenrechtentoetsing voor onderzoeksprojecten in ‒ een eis die wij sinds 2016 op tafel hadden gelegd.

De falende implementatie van het mensenrechtenbeleid

Jammer genoeg heeft de implementatie van die mensenrechtentoetsing aan onze universiteit geen naspeurbaar effect gehad, en kijken we met stijgende verwondering en afgrijzen hoe de KU Leuven de afgelopen maanden nog steeds nieuwe onderzoekssamenwerkingen met Israëlische partners is aangegaan, op een moment dus dat het Internationaal Gerechtshof spreekt over een ‘waarschijnlijke genocide’ op de Palestijnen en u recent zelf de term ‘genocidaire daden’ in de mond nam.

Dat die samenwerkingen doorgaan is te betreuren, maar vooral de manier waarop deze samenwerkingen geen onderwerp vormen van een democratisch, transparant, waarachtig en wetenschappelijk beslissingsproces is wraakroepend. We verduidelijken.

1. Democratisch deficit. Sinds 2016 is het openbaar debat over mensenrechten, Israël en internationale samenwerking aan de KU Leuven steevast een zaak geweest van besloten vergaderingen die resulteren in plotse beslissingen van bovenaf, maar nooit van een universiteitsbreed debat of consultatie. Dat is sinds oktober 2023 alleen nog maar erger geworden. De enige uitleg die we krijgen, is dat het aan de commissie die zich met de mensenrechtentoetsing inlaat, is om adviezen te formuleren.
   

2. Gebrek aan transparantie. De ethische commissie die zich voordien boog over (militair) gebruik van wetenschappelijk onderzoek, neemt er sinds 2019 ook de mensenrechtentoetsing bij. Deze commissie is een ‘zwarte doos’: zij rapporteert aan de rector en vice-rectoren en stuurt adviezen aan de betrokken onderzoekers. Niets daarvan is openbaar. De enkele adviezen die we hebben kunnen inkijken ontberen bronvermelding en zijn ondoorzichtig in de opbouw van hun argumentatie maar bovendien ook onwaarachtig in de formulering ervan.
   

3. Onwaarachtigheid. Alle communicatie die vanuit de rector en het bestuur, alsook, voor zover we kunnen nagaan, de ethische commissie van de KU Leuven, vertrekt gebruikt een woordenschat die totaal ontoereikend is om wat er zich afspeelt in Israël, Gaza en de Bezette Gebieden te benoemen. Spreken van een conflict tussen twee volkeren, met wreedheden en extremismen langs beide kanten verdoezelt de ware toedracht van de zaak: ze dekt de realiteit van kolonisering, bezetting, apartheid en etnische zuivering toe. Deze verdoezeling verbloemt de gewelddadigheid zodat het universitair bestuur drastischere maatregelen blijft uit de weg gaan zoals opschorting van institutionele samenwerking.
   

4. Onwetenschappelijkheid. Open controle, tegensprekelijk debat, doorzichtigheid in methode en bronnen, waarachtigheid en realisme in de beschrijving van de werkelijkheid ‒ voor ons zijn dat sleutelkenmerken van het wetenschappelijk bedrijf waarin wij actief zijn. We onderwijzen ze aan onze studenten, we rekenen er collega’s mee af, maar we zien ze met de voeten getreden door ons universitair bestuur wanneer het gaat om het mensenrechtenbeleid ten aanzien van Israël. We zien deze wetenschappelijke waarden wel in praktijk gebracht door uzelf als secretaris-generaal van de VN. In deze bent u meer dan een functionaris maar ook een moreel kompas van vele miljoenen burgers overal ter wereld die willen vasthouden aan internationale rechtsregels, de mensenrechten belangrijk blijven vinden en onrecht en onderdrukking willen blijven veroordelen. Uw jongste eredoctoraat is daar de expressie van. Jammer genoeg krijgt u die uit handen van een universiteit waarvan het bestuur deze kwaliteiten ontbeert.

Hopelijk neemt u het ons niet kwalijk dat we deze tegentelling tussen gever en ontvanger van het eredoctoraat in dergelijke scherpe bewoordingen stellen, maar het is uitdrukking van jarenlange frustratie en ontgoocheling. Die frustratie bestaat er ook in dat uw herhaaldelijke oproep omtrent genocide en scholasticide bij ons bestuur in dovemansoren blijven vallen zonder uitzicht op enige bijstelling in de toekomst.

Vandaar dat we deze brief besluiten met een vraag om, indien de gelegenheid zich voordoet, hetzij publiek, hetzij in besloten onderhoud met het universiteitsbestuur, onder de aandacht te brengen wat wij hierboven aankaarten maar op de heldere, beklijvende en authentieke manier waarop alleen u dat kunt.

Hoogachtend,

Prof. Dr. Karel Arnaut, Department of Social and Cultural Anthropology
Prof. Dr. Luce Beeckmans, Department of Architecture
Prof. Dr. Lieven De Cauter, Department of Architecture
Prof. Dr. Carine Defoort, Chinese Studies
Wim Grevendonk, ABVV KU Leuven
Prof. Dr. Hilde Heynen, Department of Architecture
Prof. Dr. Geertrui Van Overwalle, Faculty of Law and Criminology
Prof. Dr. Thomas Van Riet, Theoretical Physics