Samuel Baker Byansi
Onderdrukking in Rwanda, chaos over de grenzen en internationale medeplichtigheid
“‘‘Wanneer onderneemt de internationale gemeenschap actie tegen het regime van Kagame?’’
Het regime van Paul Kagame in Rwanda is een treffend voorbeeld van hoe moderne autocraten de macht stevig in handen houden, schrijft journalist Samuel Baker Byansi. Hoeveel levens moeten er nog verloren gaan als gevolg van het bewind van Kagame voordat de internationale gemeenschap zinvolle actie onderneemt?
Het regime van Paul Kagame in Rwanda is een treffend voorbeeld van hoe moderne autocraten de macht stevig in handen houden. Harde binnenlandse controle en destabilisering van naburige regio’s wordt gecombineerd met steun vanuit westerse landen – ook al zou je mogen verwachten dat die zich zouden verzetten tegen zowel de autocratie als de regionale chaos.
In Rwanda is Kagame een expert in het gebruik van systematische onderdrukking om de schijn van stabiliteit op te houden. Een opmerkelijk geval is dat van Paul Rusesabagina, die tijdens de Rwandese genocide in 1994 gezien werd als een held, maar tot nu een politieke gevangene is.
Zijn enige overtreding was dat hij zich uitsprak tegen de regering. Rusesabagina's behandeling dient als een duidelijke waarschuwing voor anderen die zouden overwegen om ook hun stem te laten horen: als zelfs internationaal bekende personen zware straffen krijgen, dan ....
Een ander voorbeeld is Kizito Mihigo, een zanger die te maken kreeg met repercussies omdat hij met zijn muziek zijn bezorgdheid uitte over mensenrechtenschendingen. Zijn zaak illustreert hoe het regime iedereen het zwijgen probeert op te leggen die een afwijkende mening heeft, ongeacht hun etnie of zelfs hun publieke status.
Kagame creëert een klimaat van intimidatie dat zich tot ver buiten Rwanda uitstrekt.
Kagame's pogingen om afwijkende meningen te onderdrukken stoppen niet bij de grenzen van Rwanda. Zijn regering heeft een uitgebreid systeem van transnationale repressie ontwikkeld dat critici achtervolgt, zelfs als ze zich duizenden kilometers verderop bevinden.
De moord op de voormalige chef van de inlichtingendienst Patrick Karegeya in Zuid-Afrika in 2014 maakte overduidelijk dat afstand geen bescherming biedt tegen het regime. Bovendien leven leden van de Rwandese diaspora in voortdurende angst, omdat ambassadebeambten hun familie thuis vaak bedreigen en deze tactieken gebruiken als controlemiddel. Deze wijdverspreide angst ontmoedigt kritiek en creëert een klimaat van intimidatie dat zich tot ver buiten Rwanda uitstrekt.
Een niet verklaarde oorlog
De gevaarlijke invloed van het regime is vooral zichtbaar in buurland Democratische Republiek Congo (DRC). Rwanda wordt in verband gebracht met steun aan de M23-rebellen, wat bijdraagt aan de aanhoudende conflicten in deze toch al onrustige regio. Rapporten van de Verenigde Naties geven aan dat Kigali zowel militaire middelen als logistieke steun heeft geleverd aan deze rebellen, die mineraalrijke gebieden in Noord-Kivu controleren.
Naar verluidt genereert M23 een aanzienlijk bedrag, ongeveer 800.000 dollar per maand, alleen al uit belastingen op mijnbouwactiviteiten. Deze situatie stelt Rwanda in staat om economische voordelen veilig te stellen en tegelijkertijd de instabiliteit in de regio te bevorderen. Rwandese soldaten zijn in stilte gesneuveld in Kagame's niet erkende oorlog in de Democratische Republiek Congo, zoals ikzelf en andere 50 journalisten hebben gedocumenteerd in het project Rwanda classified, waarin we het verhaal van deze soldaten en hun families vertelden.
Kagame's binnenlandse onderdrukking en regionale destabilisatie zijn geen geïsoleerde strategieën; ze zijn diep met elkaar verbonden. Terwijl hij afwijkende meningen binnen Rwanda onderdrukt om een sterke greep op de macht te behouden, projecteert hij deze macht tegelijkertijd buiten zijn grenzen om oppositie in buurlanden te onderdrukken en Rwanda's invloed uit te breiden.
Door de regionale stabiliteit te ondermijnen, verzekert Kagame zich niet alleen van economische voordelen, zoals toegang tot mineraalrijke gebieden in de DRC, maar zorgt hij er ook voor dat alle externe bedreigingen voor zijn regime – van politieke rivalen of verbannen dissidenten – worden geneutraliseerd. Door deze tweeledige aanpak kan hij zijn macht in eigen land consolideren en tegelijkertijd de aandacht afleiden van zijn autoritaire praktijken.
Problemen met de buren
Wat deze situatie nog zorgwekkender maakt, is de onwil van de internationale gemeenschap om deze problemen aan te pakken. Kagame onderdrukt Rwandezen intern en destabiliseert niet alleen de DRC maar ook Burundi, Tanzania en Oeganda, terwijl hij zich opstelt als een onmisbare bondgenoot van westerse mogendheden die bezorgd zijn over regionale stabiliteit. Sinds 2010 heeft Rwanda problemen met al zijn buren, die grotendeels te wijten zijn aan het agressieve buitenlandse beleid van Kagame en de interne politieke dynamiek.
Veel westerse landen lijken Kagame's onderdrukkende tactieken door de vingers te zien omdat het hun strategische agenda dient.
De betrekkingen met Oeganda zijn gespannen door wederzijdse beschuldigingen van spionage en inmenging in elkaars binnenlandse aangelegenheden, waaronder schermutselingen aan de grens en de arrestatie van politieke dissidenten.
De relatie van Rwanda met Burundi verslechterde na de politieke crisis in Burundi in 2015, waarbij Rwanda ervan werd beschuldigd de oppositie te steunen en de instabiliteit aan te wakkeren tijdens de mislukte couppoging.
De spanningen met Tanzania gingen over handelsgeschillen, grensconflicten en kritiek van Kagame op het politieke landschap van Tanzania.
Vooral de betrokkenheid van Rwanda in de Democratische Republiek Congo (DRC) is omstreden, omdat Rwanda ervan wordt beschuldigd gewapende groepen zoals de M23-rebellen te steunen, wat het voortdurende conflict in de mineraalrijke oostelijke DRC-regio aanwakkert.
(Lees verder onder de leestip)
De westerse belangen
Veel westerse landen lijken Kagame's onderdrukkende tactieken door de vingers te zien omdat het hun strategische agenda dient. Een goed voorbeeld is de controversiële asielovereenkomst van het Verenigd Koninkrijk met Rwanda, die laat zien hoe een democratische natie autoritaire praktijken over het hoofd kan zien als dat past bij haar politieke doelen. Dan is er ook nog het memorandum van overeenstemming over mineralen tussen de Europese Unie en Rwanda, die doorgaat ondanks een flagrante schending van de ethische normen van de EU. Er zijn namelijk sterke aanwijzingen dat de acties van Rwanda verband houden met conflicten over grondstoffen en illegale exploitatie in de Democratische Republiek Congo.
Deze internationale medeplichtigheid is grotendeels gebaseerd op een verhaal dat Rwanda afschildert als een Afrikaans succesverhaal. Kagame heeft Rwanda met succes neergezet als een stabiele partner in een chaotische regio. Hij benadrukt daarom de Rwandese bijdragen aan vredeshandhaving en de economische groei van het land. Westerse landen geven vaak de voorkeur aan dergelijke strategische partnerschappen, uit angst dat ze invloed verliezen aan landen als Rusland of China als ze hun bezorgdheid over de mensenrechten uiten. Hiermee heeft Kagame de westerse landen in een positie gebracht waarin ze hem ondanks het overweldigende bewijsmateriaal niet ter verantwoording kunnen roepen.
De gevolgen van deze zelfgenoegzaamheid reiken veel verder dan de grenzen van Rwanda. Door de acties van Kagame te negeren, geeft de internationale gemeenschap een verontrustende boodschap af: autoritair bewind en regionale destabilisatie kunnen worden geaccepteerd zolang ze in overeenstemming zijn met de westerse belangen. Deze houding ondermijnt juist de principes van het verdedigen van mensenrechten en draagt bij aan een cyclus van voortdurende onderdrukking en conflicten in het Grote Merengebied in Afrika.
Helaas blijft deze dynamiek bestaan, ondanks talloze rapporten en onderzoeken die ernstige mensenrechtenschendingen aan het licht brengen. De Verenigde Naties, verschillende mensenrechtenorganisaties en talloze gedocumenteerde gevallen hebben een duidelijk patroon blootgelegd van een regime dat controle houdt door middel van angst en geweld. De internationale reacties zijn echter vaak beperkt gebleven tot woorden van veroordeling, waardoor Kagame kan volharden in zijn gespleten en complexe bestuursaanpak zonder substantiële consequenties te hoeven dragen.
Hoeveel slachtoffers nog?
De aanpak van Kagame herinnert ons er duidelijk aan hoe hedendaagse autocraten kunnen gedijen in het huidige internationale landschap. Door machtige naties diverse strategische voordelen te bieden en tegelijkertijd een imago van vooruitgang en stabiliteit hoog te houden, neutraliseren ze effectief kritiek van buitenaf op hun autoritaire gedrag.
Als de wereldgemeenschap prioriteit blijft geven aan strategische belangen op de korte termijn boven echte zorgen over mensenrechten en regionale stabiliteit, zullen leiders als Kagame in staat blijven om deze dynamiek uit te buiten. De tragedies die Rwandese burgers en buurlanden meemaken, zullen blijven duren, onverbiddelijk verbonden met de keuzes die de internationale gemeenschap maakt of nalaat te maken.
Terwijl Kagame zich aangemoedigd zal voelen om zijn de facto straffeloosheid zo ver mogelijk door te zetten, valt te vrezen dat de balkanisering van Oost-Congo in kleine staten die door Rwanda worden gecontroleerd, of zelfs annexatie van het grondgebied van de DRC door Rwanda in een later stadium door de internationale gemeenschap zal worden gedoogd, waarbij het kernprincipe van de Verenigde Naties van territoriale integriteit van al haar leden botweg wordt genegeerd.
Hoeveel levens moeten er nog verloren gaan als gevolg van het bewind van Kagame voordat de internationale gemeenschap zinvolle actie onderneemt?
Samuel Baker Byansi is een Rwandees journalist en mensenrechtenactivist. Hij is de auteur van het boek From Watchdogs to Traitors: The less you know, The more you believe.
De auteur schrijft in eigen naam. Dit artikel staat los van de MO*redactie.
Lees ook
Niets missen?
Abonneer je op (één van) onze nieuwsbrieven.
