“‘‘Wil de EU absolute macht over voedsel geven aan een handvol multinationals?’’

‘Wie het voedsel controleert, controleert het volk.’ Dat citaat over de essentie van macht wordt sinds een Amerikaans krantenartikel uit 1974 al vele jaren, waarschijnlijk onterecht, toegeschreven aan de onlangs overleden, beruchte diplomaat Henry Kissinger. Van hem of niet, het citaat bevat wel veel waarheid – een waarheid die vijftig jaar later nog veel pertinenter is geworden in de wereld.

Na een ontwikkeling van de afgelopen decennia zijn essentiële onderdelen van de wereldwijde voedselvoorziening al stevig in handen van een dozijn multinationals, vaak grotendeels onbekend bij de gemiddelde burger. Tot de grootste agribusinessgiganten behoren Archer Daniels Midland, BASF, Bunge Limited, Cargill, Coca-Cola, DuPont/Corteva, Sinochem/Syngenta, General Mills, Kraft Foods, Metro AG, Bayer/Monsanto, Nestlé, PepsiCo, SABMiller, Syngenta, Unilever, Wal-Mart en Yara International.

De Europese Unie is druk doende om deze ongezonde machtsconcentratie de komende maanden nog een flinke boost te geven. Wat er op tafel ligt is een radicale deregulering van nieuwe genetisch gemodificeerde gewassen of GGO’s. Deze nieuwe generatie GGO’s worden ontwikkeld op basis van de nieuwste gentechnieken (door de Europese Commissie NGT’s gedoopt, omdat men weet dat GGO’s lastig liggen bij de consument).

De hamvraag is of NGT-gewassen ook moeten vallen onder de bestaande Europese wetgeving voor klassieke GGO’s of niet. Samen met heel wat wetenschappers en het Europees Hof van Justitie, vinden wij van wel. Want anders dreigen de boeren, de kleine, middelgrote kwekers én de consumenten er erg bekaaid van af te komen.

Met name multinationals als Bayer, BASF, Corteva en Sinochem (de door China overgenomen Syngenta groep) hebben jarenlang de druk opgevoerd om NGT-gewassen niet langer streng te reglementeren. Samen vertegenwoordigen zij meer dan 50% van de mondiale zaadhandel en 60% van de handel in pesticiden (GGO’s zijn vrijwel altijd gekoppeld aan de toepassing van pesticiden).

Als het EU-voorstel goedgekeurd zou worden, krijgen deze agro-giganten dus hun zin. Het aantal patenten op zaden en genetische eigenschappen van planten voor voedselproductie zal nog verder fors toenemen, wat direct ingaat tegen de rechten van boeren en de autonomie van boeren en kleine veredelaars.

Als EU-voorzitter schuift Polen een wetsvoorstel naar voor dat regelrecht kiest voor de belangen van de multinationals ten nadele van boeren, kleine en middelgrote zaadveredelaars én de consumenten. Volgens het Poolse voorstel moeten NGT-gewassen niet langer getest worden op veiligheid voor mens en milieu, moeten er geen traceerbaarheid zijn, noch transparantie (labelling voor boer en consument) inzake patenten.

Boeren en kleine veredelaars zijn gealarmeerd omdat de nieuwe regelgeving ook toelaat dat er nog meer patenten genomen worden op NTG-gewassen. Dat zorgt voor juridische en financiële onzekerheid. Bij het Friese veredelingsbedrijf Nordic Maize breeding (NMB) weten ze er alles van. Daar ontwikkelden ze maïsrassen die goed groeien in koudere klimatologische omstandigheden. Maar onlangs kwam NMB erachter dat KWS, een Duitse multinational, deze genetische eigenschap in het laboratorium kon isoleren en daar nu een patent op heeft genomen. Hierdoor is NMB onbeschermd tegen juridische vervolging en hoge kosten.

In de VS en elders voerden bedrijven op basis van patenten al vaker juridische uitputtingsslagen tegen boeren die tegen hun wil gepatenteerde planten op hun akkers hadden staan. En een recente studie van de organisatie ‘No Patents on Seeds’ liet zien  hoe het Europese Octrooibureau reeds honderden patenten verleende op conventioneel veredelde gewassen, met impact op meer dan 1300 Europese rassen. In essentie gaat het over de privatisering van zaden, de bron van voedselproductie.

Het is van groot maatschappelijk belang dat iedereen beseft dat bedrijven natuurlijke eigenschappen van planten als hun exclusieve eigendommen registreren en dat deze praktijk in crescendo dreigt te gaan.

Privatisering van zaden

Vandaag (donderdag 20 februari) komen experts van de Europese lidstaten in besloten kring samen om hun standpunt over de mogelijk nieuwe regels voor de nieuwe genetisch gemanipuleerde gewassen te delen. Momenteel bepaalt België nog zijn positie. Het Belgische regeerakkoord wil inzetten op innovatie via NGT-gewassen, maar de duurzaamheidsbeloften van GGO’s zijn tot nu toe grotendeels loze beloften gebleken.

De belofte dat deze nieuwe gewassen beter bestand zijn tegen klimaatverandering is tot nog toe een loze belofte, net als de belofte dat er minder pesticiden nodig zouden zijn. Ook het argument dat we meer moeten produceren is een non-argument: er wordt de facto genoeg voedsel geproduceerd. Honger is een politiek en herverdelingsvraagstuk.

Het zou een bijzonder slechte start zijn als onze Belgische ministers, zeker die van Vooruit, deze 'race to the bottom' accepteren. We dringen erop aan dat de regeringen van ons land dit voorstel niet steunen.

Dirk Holemans, coördinator van denktank Oikos, schreef eerder in De Standaard dat ‘onze samenleving is gestoeld op verlichtingswaarden zoals autonomie, vrijheid, recht en rede, maar ook op een scheiding tussen mens en natuur. Die legde de basis voor ons economische bestel en de daarmee verbonden plundering van de planeet.’

Holemans citeerde Etienne Vermeersch die het helder formuleerde in het boek De ogen van de panda: ‘Als rationeel denker was hij overtuigd van de verlichtingswaarden. Tegelijk legde hij de oorzaak van de ecologische crisis bij het zogeheten WTK-bestel: een elkaar versterkende ontwikkeling van westerse wetenschap, technologie en kapitalisme.

Door zijn arrogante technologische optimisme blijft dat bestel blind voor de schade die het aanricht. Het doet “technofiksers” geloven dat technologische innovatie elk probleem kan oplossen. De Britse antropoloog Jason Hickel stelt de vraag waarom we elke dag worden aangemoedigd om kritisch te denken, maar dat niet mogen toepassen op ons economische systeem, het kapitalisme, en de daarmee verbonden machtsverhoudingen en ongelijkheden.’

Meer lezen?

Open Letter: Serious concerns about the EU Commission proposal on New Genomic Techniques

Joint statement ondertekend door meer dan 200 Europese organisaties: JOINT STATEMENT ON THE DEREGULATION OF NEW GMOS | Pollinis

Belgische ondertekenaars zijn:
Ingrid Pauwels, Voedsel Anders
Patricia Verbauwhede, Broederlijk Delen,
Lieven David, Velt
Wim Moyart, Boerenforum
Elisa Tondeleir, Solidagro
Ineke Maes, BBL
Greet Lambrecht, Vitale Rassen
Ruben Segers, biodynamische boerderij De Kollebloem
Sara Van Dyck, BIOFORUM
Linde Camps, Wervel
Stef Berlo, Grootouders voor het Klimaat
Nina Holland, Corporate Europe Observatory