‘Gas- en oliebedrijven behandelen de zee als een industrieterrein’

Het waaide hard, die tweede januari van 2019. Zo hard dat zo’n driehonderd containers van het vrachtschip MSC Zoe overboord sloegen, recht de Noordzee in. De getijden wisselden vier, vijf keer en toen spoelde alle denkbare vracht aan op de Waddeneilanden. ‘De stranden lagen vol,’ vertelt Harry Alers, ‘van plastic pellets tot chirurgisch materiaal. Het leger is komen opruimen.’

Zes jaar later staan we op het badstrand van Schiermonnikoog. ‘Als ik van hier over die strandpaal kijk,’ zegt Alers, ‘kan ik het boorplatform zien.’ Het gevaarte is vorige zomer van Rotterdam tot aan zijn standplaats gesleept, twintig kilometer voorbij Schiermonnikoog, pal tegen de zeegrens met Duitsland.

Maar de wolken hangen laag vandaag en het zicht is beperkt. Het typeert de hele gas- en oliewinning. Van aan de kant zie je weinig, maar voorbij de horizon staat het vol met boorplatformen waarmee ze gas en olie uit de zeebodem halen.

Schiermonnikoog houdt het hart vast. ‘Dit hele gebied, de eilanden, de Waddenzee en de Noordzee,’ zegt Alers, ‘het ademt in en uit met de getijden als één lichaam. De gaswinning komt met nieuwe vervuiling. En die komt onvermijdelijk onze kant op, net als de troep uit die containers, toen.’

Het is al donker wanneer we Eemshaven bereiken, op het uiterste punt aan de monding van de rivier de Eems. Hier kent de boom zijn hoogtepunt. Er staan liefst drie krachtcentrales, en vlak ernaast een Google Datacenter, dat uiteraard sloten stroom slurpt. Straks wordt er nog een reusachtig nieuw windmolenpark vergund, 67 kilometer buiten de kust, ‘met honderden windmolens van driehonderd meter hoog’, zegt Harry Alers.

Die stroom komt dan ook naar Eemshaven, via een onderzeese kabel die waarschijnlijk via Schiermonnikoog wordt omgeleid. ‘Die aanlanding houdt ons nu meer bezig dan de gaswinning,’ zegt Harry Alers, ‘want dat plan komt in een stroomversnelling. Ze willen absoluut een beslissing voor de zomer.’

Schiermonnikoog is tegen, de Waddenvereniging is tegen, maar Sophie Hermans, de minister van Klimaat en Groene Groei is voor. Alternatieve tracés voor de kabel die Schiermonnikoog vermijden, vreest Alers, maken niet veel kans.

Lozingen miskend

Het offensief naar nieuwe vormen van industrie opent een nieuw front. De laatste jaren komt de open zee aan de beurt. Van dat offensief is ONE-Dyas maar één schakel. ONE-Dyas ontstond in 2018 als fusieonderneming. Achter ONE (Oranje-Nassau Energie) staan Amsterdamse investeerders, achter DYAS staat Nederlands ‘grootste niet-beursgenoteerde familiebedrijf SHV’.

Ze kochten een portefeuille van kleinere olie- en gaswinningsprojecten bij elkaar, voornamelijk in de Noordzee. Deze fossielegasonderneming kreeg in 2022 een vergunning om het N05-A-project op te starten. Meteen begon ze in Schiedam een boorplatform te assembleren. Dat werd twee jaar later ten noorden van Schiermonnikoog op poten gezet, in een klein perceel tegen de Duitse grens dat op de Nederlandse olie- en gaskaart aangeduid is als N05-A.

In het N05-A-blok zal ONE-Dyas uit twaalf putten gas oppompen vanop drie kilometer diepte. Eén put was al geboord en wordt op het platform aangesloten. De andere bronnen worden schuin aangeboord.

Opvallend: van de twaalf pijpen gaan er acht tot in het Duitse deel van de Noordzee. Daarom voerde ONE-Dyas naar eigen zeggen een van zijn eerste gesprekken op het Duitse eiland Borkum, met toenmalig burgemeester Georg Lübben. ‘Hij was de eerste die ons over de uitstoot van stikstof sprak,’ zegt ONE Dyas-woordvoerster Corine Toussaint, ‘waarna wij hebben onderzocht hoe we die omlaag konden krijgen’.

De impact van N05-A voor de zee is erg omstreden. De onderneming minimaliseert in haar communicatie echter de impact van haar uitstoot. ‘Elektrificatie van het platform,’ schrijft ze in een milieu-effectenrapport, geeft ‘veel minder CO₂-uitstoot en geen stikstofoxide-emissies’. Een voorwaarde was trouwens, zegt ONE-Dyas, dat het platform stroom afneemt van Riffgat, een windmolenpark acht kilometer verderop in de Duitse zee.

Maar de stroomkabel ligt er nog niet: daartegen loopt een procedure, omdat de kabel door het natuurgebied Borkumse Stenen zou snijden. Aan Duitse kant moet dat gebied onder het Natura 2000-statuut beschermd worden. Aan Nederlandse kant valt de bescherming onder de Kaderrichtlijn Mariene Strategie, en die is vager.

‘Hoe zit het dan met de lozingen van afval bij de activiteiten van N05-A?’, vraag ik aan de woordvoerster van ONE-Dyas. Zij wil het woord lozingen niet horen. Het afvalwater en het gruis van de boringen zullen volgens haar naar land worden afgevoerd. Ook al stelt de onderneming in haar eigen documenten dat ‘productiewater zal worden voorbehandeld en gefilterd, en vervolgens geloosd’. Daarna moet de zee haar werk doen want, zo staat er, ‘deze stoffen worden ook sterk verdund in de kustzee’.

Na de boringen zou er volgens ONE-Dyas geen overlast meer zijn voor de omgeving. ‘Daarna,’ zegt de woordvoerster, ‘is er geen bodemactiviteit meer en geen lawaai. Af en toe vliegt er nog een helikopter. Maar het platform wordt vanop afstand bestuurd. Dan komt de bodem er tot rust. We onderzoeken trouwens met de Universiteit van Utrecht hoe we daar aan natuurherstel en natuurcreatie kunnen doen.’

Dat klinkt mooi. Maar milieuorganisaties hebben frustrerende ervaringen met ONE-Dyas. Tijdens een van hun rechtszaken trokken ze het ‘externe saldo’ van de onderneming in twijfel, de cijfers waarmee de firma zich vergroent. ONE-Dyas had melkveehouderijen gekocht en compensaties gevraagd voor de vermindering van de stikstofuitstoot. Maar ‘abusievelijk’ werd daar nogal wat fout berekend. ‘Op één boerderij waren er geen koeien,’ aldus Harry Alers, ‘daar stond alleen een caravan. En voor een tweede boerderij waren de koeien al voor een andere compensatie geteld.’

N05-A is een grensoverschrijdend project, en daarom sloten milieu- en burgerverenigingen van beide kanten van de grens een alliantie. Maar dat brengt ook extra complicaties met zich mee. ‘Als we bijvoorbeeld procederen, moet alles naar het Nederlands vertaald worden’, zegt Bernd Meyerer.

Opstapelende overlast

Aan de Borkumse Stenen, waar de stroomkabel van ONE-Dyas dreigt te komen, loopt een oesterrifexperiment. De zeebiologe Emilie Reuchlin begon er in 2018 mee. Met verschillende organisaties zette ze oesters uit. Die overleefden, groeiden en plantten zich voort. ‘Dat was nooit eerder gedaan, wij hebben getoond dat het kon’, zegt Reuchlin. Het uiteindelijke doel is dat de dieren rust en ruimte vinden om zich te vermeerderen en zo een oesterrif te vormen. 

De zee wordt beheerd op een technocratische manier die alleen met percentages en aantallen rekening houdt.

De Noordzee had altijd zulke riffen, totdat de schelpdieren werden opgevist en de verzwakte populaties getroffen werden door ziekten. Sleepnetvisserij, zand- en grindwinning, olie- en gaswinning, kabels en pijpleidingen maken de zee onrustig.

Sindsdien heeft Reuchlin haar actieterrein verlegd. Ze werkt nu met haar Stichting Doggerland vooral aan de Doggerbank, een beschermd Natura 2000-gebied dat het verst van de Nederlandse kust ligt, daar waar de territoriale wateren van Nederland, Duitsland, Denemarken en Groot-Brittannië elkaar raken.

De zee, meent Reuchlin, wordt op een technocratische manier beheerd die alleen met percentages en aantallen rekening houdt. ‘Dat er van een diersoort wat exemplaren sterven is dan niet zo erg. Er blijven er toch over!’

Maar intussen is de Noordzee zwaar gedegradeerd, en dat willen deze mensen niet begrijpen, verzucht Reuchlin. ‘Ze behandelen de zee als een industrieterrein. Minder dan 1% van de Noordzeenatuur wordt tegen schadelijke activiteiten beschermd. Elke vierkante kilometer wordt meermaals vergund. De natuur is versnipperd. Terwijl het mozaïeken van rijk leven zijn. Dat is volslagen absurd.’

Elk project komt met grote effecten. Die cumuleren dan weer met de effecten van andere activiteiten. Maar in de toetsing van de ondernemingen worden die cumulatieve effecten niet onderzocht, aldus Reuchlin.

De zee is zwaar vervuild. Maar elk boorplatform mag jaarlijks tot 30 miljoen liter afval- en productiewater legaal lozen. Intussen is aangetoond dat er bij afgedankte platformen methaangas blijft opborrelen. Nederland dankt platformen af, maar het zet geen rem op nieuwe.

ONE-Dyas onderzoekt met harde onderzeese knallen waar het nieuwe gasbronnen kan aanboren. Maar de knallen maken onder andere bruinvissen doof, de dieren gaan ervan dood. Een alliantie van Duitse en Nederlandse milieuorganisaties vecht nu deze seismische exploraties van ONE-Dyas aan. 

Zestig jaar geleden haalde Nederland zijn aardgas vooral uit Groningen. Vorig jaar pas is die gaswinning stilgelegd. Scheuren in de gevels, aardbevingen, overlast. De bewoners pikten het niet meer. In 2023 zette de toenmalige staatssecretaris voor Mijnbouw, Hans Vijlbrief (D66), er een punt achter: ‘De bron van alle ellende is vanaf oktober dicht’.

Maar Nederland nam geen afscheid van de aardgaswinning, en zeker niet op de Noordzee. In 2022 had de Nederlandse regering die optie namelijk omgekeerd. Ze schreef toen aan de Tweede Kamer: ‘Het kabinet kiest ervoor om de daling van de binnenlandse productie van aardgas op de Noordzee af te remmen, de zogenaamde versnelling’.

Het getuigt van Haagse woordacrobatie. Het argument is dat er dan minder geïmporteerd wordt en dat de leveringszekerheid dan groter is. De versnelling, werd toen voorspeld, kon leiden ‘tot een extra productie van twee tot vier miljard kubieke meter per jaar over een periode van tien jaar’.

De gasbedrijven verschuilen zich achter dit vage beleid. ONE-Dyas kijkt voor nieuwe projecten naar het noorden, in het enorme Nederlandse deel van de Noordzee. De Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM), die rijk werd met het aardgas in Groningen, heeft een project klaar voor de Waddenzee. Dat gebied kreeg van Unesco het statuut van Werelderfgoed. Er mag dus niet geboord. Daarom wil de NAM vanaf de kant boren, schuin onder de Waddenzee.

De NAM, en dat is geen bijzaak, is gedeelde eigendom van Shell en Exxon.

De ‘groenste regering ooit’ nam in 2019 als objectief aan om ’s lands uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met de helft te verminderen. En tegen 2050 zelfs met 95%. Wat van deze klimaatambities overblijft, is nog maar de vraag.