Met gespitste (sens)oren in het Amazonewoud

Paloma Dupont de Dinechin (tekst) & Nicola Zolin (beeld)

30 juli 2024 • 13 min leestijd

Wetenschappers leggen hun oor te luisteren in het Amazonewoud. Met bioakoestische metingen willen ze het woud redden en inheemse gemeenschappen hoop geven. 'Dit veelbelovende initiatief laat ons toe om onze kennis van de biodiversiteit in bossen te vergroten.'

Dit project kwam tot stand met de steun van het Rainforest Journalism Fund in samenwerking met het Pulitzer Center.

Riuler Acosta (29), Lidiane Gomes (36) en Camila Vieira (32) zijn gespecialiseerd in bioakoestiek, de wetenschap die dierengeluiden onderzoekt. Op 8 december 2023 komen ze samen in hun kantoor in het centrum van Manaus, een stad in het midden van het Amazonewoud in Noord-Brazilië. Op het scherm voor hen bestuderen ze een spectrogram, een grafiek die geluid vertaalt naar beeld.

Meer kennis over biodiversiteit dankzij AI

Het spectrogram geeft een fragment weer van de soundscape die de wetenschappers met ultragevoelige geluidssensoren hebben gemaakt in het Amazonewoud. Onze oren kunnen alleen geluiden opvangen tussen 20 en 20.000 hertz, maar zo'n klanklandschap bevat ook ultrageluiden (luider dan 20.000 hertz) en infrageluiden (stiller dan 20 hertz). Wanneer Gomes het geluid vertraagt, weerklinkt als bij wonder plots de kreet van een vleermuis, onhoorbaar voor het menselijke oor omdat hij te hoog is. 'Wij maken het onzichtbare zichtbaar', zegt hij.

'Wij maken het onzichtbare zichtbaar.'

De drie wetenschappers werken voor Project Providence. Het initiatief werd gelanceerd in 2017 en heeft als doel om de geluiden van het Amazonewoud in real time te registreren in de negen landen die het doorkruist. Tegen 2025 hopen ze de impact van de klimaatverandering en menselijke activiteiten op het Amazone-bioom in kaart te hebben gebracht.

Het project is het resultaat van een samenwerking tussen het Laboratory for Bioacoustic Applications (LAB) van de Spaanse Polytechnische Universiteit van Catalonië en het Braziliaanse Mamirauá Institute. 'Deze internationale samenwerking vormt een ongelooflijke kans om al onze vaardigheden te bundelen voor het behoud van het Amazonewoud’, zegt Emiliano Ramalho, directeur van het Mamirauá Institute.

Wetenschappers van Project Providence streven ernaar om zo veel mogelijk dierengeluiden op te nemen in een databank. Aan de hand daarvan willen ze de met AI uitgeruste geluidssensoren, die momenteel worden geplaatst, trainen om diersoorten te identificeren in hun natuurlijke omgeving, te midden van het onophoudelijke kabaal van het woud.

Acosta, de jongste van het trio, is gespecialiseerd in insecten. In het universiteitswoud van de UFAM (Federal University of Amazonia), een beschermd gebied van 6,7 miljoen vierkante meter in het centrum van Manaus, verzamelde hij opnames van verschillende soorten cicaden. Die is hij nu aan het indexeren.

Insecten spelen een cruciale rol bij het in kaart brengen van een ecosysteem en hoe het zich in stand houdt. 'Ze vormen de meest diverse en grootste groep organismen. Daarnaast zijn ze verantwoordelijk voor de meeste voedingsstoffencycli in de bodem, het transport van zaden en de bestuiving', legt Acosta uit. 'Hun afwezigheid kan wijzen op een slechte staat van de omgeving en het gevolg zijn van chemische stoffen, vee dat hen vertrappelt, branden of kunstlicht dat hun nachtelijke activiteiten verstoort.'

De bioakoestici maken ook opnames in CIGS Zoo, de dierentuin van Manaus. Dit doen ze voor de verscheidenheid van hun databank, zo bevat die ook grotere dieren. In deze militaire dierentuin worden verschillende inheemse Amazonedieren beschermd, vaak nadat ze zijn gered uit de handen van smokkelaars. In december plaatste het team geluidssensoren in het verblijf van een jaguar, een adelaar en een panter.