Is Europa’s zoektocht naar schone energie in Egypte een vorm van groen kolonialisme?

In 2020 werd in Europa de groene waterstofstrategie gelanceerd als onderdeel van de Green Deal. Die strategie kwam in een hogere versnelling toen Rusland twee jaar later Oekraïne binnenviel en Europa haar energie elders moest halen.

Het importstreefdoel van groene waterstof voor 2030 werd verdubbeld naar 10 miljoen ton per jaar. Maar vermits Europa zelf geen ruimte heeft om voldoende centrales te bouwen, wil het de productie van groene waterstof uitbesteden aan landen in het Globale Zuiden en Egypte werpt zich daarbij maar al te graag op als productiepartner. 

Tijdens hoog bezoek van de Franse president Emmanuel Macron aan Egypte in april, tekenden de twee landen een miljardendeal voor de productie van groene waterstof. Het Franse bedrijf EDF Renewables zal samen met het bedrijf Zero Waste Recycling LLC uit de Verenigde Arabische Emiraten en de Egyptische autoriteiten voor 7 miljard euro een waterstofcentrale bouwen in Ras Shokeir, aan de Rode Zee. Deze miljardendeal is een van de meest recente overeenkomsten tussen Egypte en Europese bedrijven.

Op een stuk land van bijna 370 vierkante kilometer komen zonne- en windparken, een fabriek en een transmissieroute. Tegen 2029 moet het project jaarlijks een miljoen ton groene ammoniak (een drager van groene waterstof) produceren. Dit project, verzekerde de Egyptische minister van Transport, Kamel el Wazir, zal Egypte helpen een regionale hub en wereldleider in groene waterstof te worden. 

Noord-Afrikaanse landen worden getroffen door ‘waterstofkoorts’, schrijft onderzoeker Saber Ammar in een recent rapport van de internationale denktank Transnational Institute (TNI). Dat geldt zeker voor Egypte dat goud ziet in groene waterstof. Het jaar 2022 werd zelfs het Jaar van de Groene Waterstof gedoopt. Het land ontwikkelde een nationale waterstofstrategie en voerde stimuleringsmaatregelen voor investeringen in.

Tegen juni 2024 resulteerde de hype in meer dan dertig intentieverklaringen voor groene waterstofprojecten. Een daarvan is een consortium met het Belgische bedrijf DEME dat in totaal 24 miljard euro zal investeren in de bouw van een groene waterstofcentrale aan de noordkust van Egypte.

Met zijn overvloed aan zon- en windenergie en wil Egypte 5 tot 8% van de wereldwijde groene waterstofmarkt veroveren. 

Groen kolonialisme

Maar niet iedereen loopt even warm voor Europa’s uitbesteding van waterstofproductie. Experts waarschuwen voor groen kolonialisme. ‘Deze investeringen worden vaak neergezet als wederzijds voordelig of “groen”, maar de realiteit is dat ze vooral de Europese markten dienen en de sociale- en milieukosten van Europa’s groei van zich afschuiven’, aldus een rapport van Greenpeace en de intersectionele organisatie MENA Fem dat in februari werd gepubliceerd. 

In een artikel voor Al Jazeera schrijft onderzoeker Hamza Hamouchene van TNI het volgende: ‘Hoewel zulke projecten in Europa als een goed idee kunnen klinken – ze helpen het continent immers zijn doelen van het verminderen van de broeikasgasuitstoot te behalen – is het Noord-Afrikaanse perspectief radicaal anders.

Er zijn toenemende zorgen dat deze plannen de regio niet zullen helpen bij haar groene transitie, maar zullen leiden tot het roven van lokale grondstoffen, het onteigenen van gemeenschappen, het aanrichten van milieuschade en het versterken van corrupte elites.’ Hamouchene schreef en redigeerde als co-auteur Dismantling green colonialism: Energy and climate justice in the Arab region in 2023.

‘Ik snap die kritiek wel’, zegt waterstofexpert Osama Fawzy in een koffiezaak in Caïro. Hij werkte jarenlang in de vervuilende cement- en meststoffenindustrieën in Egypte en besloot Hydrogen Intelligence op te richten. Dat is een platform dat waterstofexperts van over heel de wereld met elkaar in contact brengt. ‘Alle groene energie wordt op deze manier immers geëxporteerd.’

Afhankelijk van fossiele brandstoffen

Tegen 2035 wil Egypte zeker 40% van zijn energie uit duurzame bronnen halen, maar nu is het nog sterk afhankelijk van fossiele brandstoffen. Volgens een rapport van de Amerikaanse denktank Atlantic Council wordt ongeveer 80% van de Egyptische elektriciteit opgewekt uit aardgas en olie. Vorig jaar werd slechts 11,5% van de elektriciteit uit zon, wind of water opgewekt. 

Egypte exporteert fossiele brandstoffen om aan buitenlandse valuta te komen, maar importeert aardgas om te voldoen aan de binnenlandse energievraag. Door de tegenvallende productie van onder meer het Zohr-gasveld en het toenemende binnenlandse gebruik wordt het elektriciteitstekort steeds groter.

Dat leidde de afgelopen twee zomers tot structurele stroomstoringen. Terwijl de temperaturen opliepen tot boven de 40 graden Celsius, werden Egyptenaren soms urenlang afgesloten van het stroomnet. Om het tekort te overbruggen kocht Egypte voor een hoge prijs (en met geleend geld) extra ladingen aardgas in. 

Dat zal dit jaar niet gebeuren, beloofden de autoriteiten. Er werden maatregelen getroffen om stroomstoringen tijdens de hete zomermaanden te voorkomen. Maar door de Israëlische aanval op Iran bevindt Egypte zich opnieuw in een benarde situatie.

Israël sloot zijn grootste gasveld in de Middellandse Zee, waardoor Egypte (een van de regionale importeurs van Israëlisch gas) plots met een tekort kwam te zitten. Een noodplan werd ingevoerd, waarbij gas voor industriële activiteiten werd beperkt en Egypte terugvalt op zeer vervuilende brandstof om elektriciteitscentrales draaiende te houden. 

Export 

Egypte droomt er dus van om topexporteur van groene waterstof te worden, maar is voor eigen gebruik zeer afhankelijk van fossiele brandstof. En dat wringt. 

De meeste waterstofprojecten staan nog in de kinderschoenen. Er zijn intentieverklaringen ondertekend en deals gesloten, maar er wordt vooralsnog weinig gebouwd en geëxporteerd. Alleen een consortium met het Noorse Scatec wist eind 2023 één lading groene ammoniak succesvol naar India te exporteren. 

Door die beperkte productie is de prijs van groene waterstof heel hoog. ‘Op dit moment is het drie tot zes keer duurder dan aardgas’, zegt Hanen Keskes van Greenpeace MENA. ‘Dat maakt het economisch niet levensvatbaar voor de zwaar gesubsidieerde markt in Egypte. De meeste projecten zijn daarom georiënteerd op export.’ 

Egypte koopt de groene waterstof die het land produceert dus niet zelf in, maar levert wél de middelen om het te maken. Hoe meer groene waterstof wordt geproduceerd, hoe meer van Egyptes duurzame energie naar die projecten gaat. ‘Om een kilogram groene waterstof te maken, is negen tot tien liter water nodig’, legt Keskes uit. ‘En dat is zorgelijk voor een land dat kampt met een watertekort.’ 

Infrastructuur

De Egyptische groene energie verlaat dus het land om rijkere landen (zoals die in Europa) te helpen met de vergroening van hun economie. Het risico is groot dat de groene transitie van Egypte daardoor achterblijft. ‘Terwijl infrastructuur voor export verbetert, blijven lokale distributienetwerken onderontwikkeld’, zegt Keskes. 

Fawzy vergelijkt het nationale stroomnet van Egypte met koshari, een typisch Egyptisch gerecht waarbij pasta, rijst, kikkererwten, linzen en tomatensaus door elkaar gegooid worden, met soms nog wat gefrituurd brood erbij. Zwarte, grijze en groene energie worden door elkaar gebruikt, wat lastig is voor producenten van groene waterstof die moeten kunnen bewijzen dat hun waterstof gemaakt is van volledig duurzame energie. 

Door veroudering van het stroomnet lekt 3,8% van de energie weg. Bij de distributie van de stroom liggen de verliezen nog hoger, onder meer door diefstal en het illegaal aftappen van elektriciteit. Gemiddeld gaat daarbij 22% van de stroom verloren. ‘In sommige gebieden ligt dat zelfs rond de 30%’, zegt Mohammed Selim, een oud-medewerker van het Ministerie van Elektriciteit en Duurzame Energie. 

Selim merkt op dat het net momenteel gemoderniseerd wordt, iets waar Fawzy al jaren voor ijvert. Hij zegt dat een slim stroomnet, of een groene corridor (een net voor uitsluitend duurzame energie) een uitkomst zou zijn. Maar de investeringen daarvoor zijn heel duur, terwijl Egypte kampt met een tekort aan buitenlandse valuta en een hoge staatsschuld. 

‘Een eerlijke energietoekomst betekent dat iedereen toegang heeft tot het net, en niet alleen de exporteurs’, zegt Keskes. ‘Als Europese investeringen willen bijdragen aan de energietransitie van Egypte en het dichten van de ongelijkheidskloof, moeten ze helpen om het binnenlandse stroomnet te verbeteren en energie beter bereikbaar te maken voor de lokale bevolking.’

Een rapport van de ngo Corporate Europe Observatory en TNI pleit ervoor dat Egypte zijn duurzame energie beter gebruikt voor de eigen groene transitie en zo minder afhankelijk wordt van gas en olie. Ook suggereert het om samen te werken met andere landen in de regio om (duurzame) energie en energieopslag te delen, in plaats van de blik op Europa te houden.