Blijven de Houthi’s als enige over in de ‘As van Verzet’?

Op 10 juni, amper drie dagen voordat Israël overging tot zijn grootschalige aanval op Iran, vuurde het nog raketten af op drie havens in Noord-Jemen. Met name die van Hodeidah werd geviseerd. Deze belangrijke doorvoerhaven, strategisch gelegen aan de Rode Zee, staat onder controle van de sjiitische Houthi’s (officieel bekend onder de naam ‘Ansar Allah’) die in Noordwest-Jemen de facto de regering vormen.

De aanval kadert in de militaire strategie van Israël om de zogenaamde Iraanse As van Verzet (zie kader) te breken. Naast Hamas in Gaza en Hezbollah in Libanon maken ook de Houthi’s in Jemen deel uit van die as. Vooral in maart en april voerde Israël, samen met de Verenigde Staten, zware luchtaanvallen uit op Houthi-doelwitten. Nu ook Iran zelf in de Israëlische vuurlinie zit, is de vraag of de Houthi’s nog overeind zullen blijven.

Welke klappen kregen de Houthi’s?

Met de aanval op de havens in Jemen was Israël niet aan zijn proefstuk toe. Het land voerde geregeld luchtaanvallen uit op Houthi-doelwitten. Vooral in maart en april begon Israël, samen met de Amerikanen, een grote luchtoperatie met dagelijkse aanvallen. Onder meer cruciale olievoorraden en voedselopslagplaatsen werden vernietigd. Daarbij kwamen honderden mensen om het leven.

‘Uiteraard staan de Houthi’s, in termen van uitrusting en wapens, zwakker dan pakweg een half jaar geleden, maar ze blijven een sterke en zonder twijfel de meest dominante groep in Jemen’, vertelt de Frans-Engelse Helen Lackner, Jemen-experte en auteur van meerdere boeken over de Golfstaat, aan MO*.

Ook Mohsen M. Milani, auteur van het recente boek Iran’s Rise and Rivalry with the US in the Middle East, ziet hoe de Houthi’s voorlopig als enige overeind blijven in de As van Verzet.

Hoe werden de Houthi’s een dominante speler?

‘De Houthi’s zijn in de loop der jaren van een “non-entiteit” naar een sterke politieke en militaire beweging gegroeid’, zegt Helen Lackner. Veel danken ze volgens haar aan de militaire ervaring die ze opdeden tijdens de oorlogen in hun thuishaven Saada, aan de grens met Saudi-Arabië. Tussen 2004 en 2010 vochten de Houthi’s zes oorlogsrondes uit met de toenmalige centrale Jemenitische regering, met als doel meer zelfbeschikkingsrecht en minder invloed van hun soennitische Saudische buren. 

‘In 2011 schaarden de Houthi’s zich achter de straatprotesten in Jemen. Tegelijk bouwden ze hun troepen uit en profiteerden ze van de conflictsituatie die toen in heel Jemen ontstond om grondgebied te veroveren’, zegt Lackner. ‘Begin 2014, nog voor ze de Jemenitische hoofdstad Sana’a overnamen, hadden ze, in de chaos van het moment, al de controle over grote delen van Hamran en Hajjah, bijna tot aan de kust. Sinds 2015 controleren ze twee derde van de bevolking en ongeveer een derde van Jemen.’

De Houthi’s bleven tot vandaag, opmerkelijk genoeg, overeind tegen de grootschalige luchtoperatie van de Arabische coalitie die geleid werd door Saudi-Arabië en later bijval kreeg van de Verenigde Arabische Emiraten. De Iraanse steun die ze daarbij kregen, wordt overroepen en blijft moeilijk te vatten, zeggen zowat alle Jemenexperten. De steun vanuit Teheran – zowel qua bewapening, als logistiek en diplomatiek – groeide weliswaar in de loop der jaren. Maar ook volgens Mohsen M. Milani is de Iraanse invloed in Jemen beperkt en zal Teheran, zeker na de burgeroorlog in Jemen, in de toekomst sowieso de duimen moeten leggen tegen de sterke invloed van Saudi-Arabië.

Voor de Houthi’s zelf heeft de aansluiting bij de Iraanse As van Verzet hen zeker wel “punten” opgeleverd, zegt Helen Lackner. ‘Hun slogans waren van bij hun oprichting variaties op “dood aan Israël en de VS”. Vandaag zijn die slogans realiteit geworden: ze vechten daadwerkelijk tegen beide aartsvijanden.

Dat de Houthi’s van een ‘niemendal tot een sterke winnaar’ zijn geworden, versterkt hun aanhang, zegt Lackner. ‘Toen ze na 8 oktober 2023 met hun rakettencampagnes tegen Israël en schepen in de Rode Zee begonnen, gingen Jemenieten in de rij staan om zich aan te sluiten. Ze deden dat niet per se omdat ze zich achter de ideologie van de Houthi’s wilden scharen, maar omdat ze wilden vechten tegen Israël, voor de Palestijnen. Dat die mensen dan uiteindelijk strandden in oorlogsfronten met een puur Jemenitische focus, is een ander verhaal. Maar de Houthi’s overleven en breiden dus uit dankzij hun anti-Israëlische strategie en dankzij de zwakte van hun tegenstanders.’

Wat betekent de macht van de Houthi’s voor de Jemenieten zelf?

Dat betekent niet dat de Houthi’s in eigen land geen tegenstand hebben. In de loop der jaren werd hun beleid steeds repressiever, een bewuste strategie om de touwen in handen te houden. Zo werden heel wat journalisten opgepakt, en uit gesprekken die MO* off the record voerde met Jemenieten blijkt dat de angst voor represailles enorm is.

Wie zich kritisch uitlaat, maakt kans om gearresteerd te worden. Ook humanitaire werkers worden geviseerd: minstens 54 Jemenitische medewerkers van internationale humanitaire organisaties werden sinds vorig jaar gearresteerd en gedetineerd in de Houthi-regio.

Die repressie doet de bewegingsruimte voor de internationale hulpsector danig krimpen, terwijl de humanitaire nood alleen maar groeit. De uitdagingen zijn enorm, zegt Lackner daarover.

De buitenlandse strategieën om de Houthi’s onder druk te zetten werken niet: noch de militaire noch de sanctionele. Er is niet alleen de terugtrekking van USAID, ook grote donorlanden als Frankrijk en Duitsland verminderden hun steun aan Jemen. Daarnaast verklaarden de Verenigde Staten de Houthi’s tot een buitenlandse terroristische organisatie (FTO).

‘Dat heeft op lange termijn een zware impact voor alle Jemenieten’, zegt Lackner. ‘Die FTO-stempel heeft impact op alle commerciële activiteiten, die nu heel veel toevoerproblemen zullen krijgen, ook als ze buiten Houthi-gebied plaatsvinden. En ook de bankensector zal rake klappen krijgen. De vraag is dus ook hier wie je dan het meest treft: de Houthi’s of de al uitgeputte bevolking die geen keuze heeft?’