“‘Onze overwinning ligt in onze taal’

Aan de Vlaamse prinses Violet,

Ik was bij de kapper en jij was daar ook. Ik liet mijn haar knippen, jij zat op de bank naast je grootvader met een boek in je handen en keek over de boekrand mee naar alles dat gebeurde. Je luisterde naar het gesprek tussen de kapper en mij en vroeg je opa welke taal wij spraken. Ik was gecharmeerd door je nieuwsgierigheid, van de leergierigheid van een achtjarig meisje dat meer wil weten over de taal en de cultuur van de mensen om haar heen.

We spraken Koerdisch. We spraken, net zoals jouw mama en papa dat ongetwijfeld doen, over school en werk en het weer, maar misschien ook wel iets meer over oorlogen en identiteit. De kapper vertelde toen aan je grootvader over de Koerden, hun taal en hun verhaal. Veel Koerden vertellen graag luid over hun geschiedenis: het is het resultaat van decennialang gedwongen zwijgen dat hun werd opgelegd door mensen die diversiteit als een bedreiging zagen.

Het Koerdisch, net als het Nederlands, kent verschillende dialecten: Kurmanji, Sorani, Hawrami, Zazaki en ook Feyli. Moeilijke woorden, maar voor jou is enkel Kurmanji belangrijk, het meest voorkomende Koerdische dialect en de taal van spraakzame kappers tegen nieuwsgierige Vlaamse prinsessen.

Vrijheid heeft een hoge prijs, lieve Violet. Jouw voorouders hebben een zware tol betaald zodat jij nu kunt zijn wie je bent.

De Koerdische cultuur, lieve Violet, is rijk en vol verhalen, romans en prachtige liederen. Verhalen die lijken op datgene in het boek in je handen, maar die eeuwenlang enkel mondeling via liedjes en gedichten van generatie op generatie werden doorgegeven. Pas later konden Koerden deze verhalen opschrijven, en dat ook alleen in sommige regio’s.

Dat komt omdat hun taal verboden was in scholen, bibliotheken, universiteiten, boeken en drukkerijen. Daarom kunnen zelfs de slimste Koerden vaak niet lezen of schrijven in het Koerdisch. Wie het geschreven Koerdisch wel beheerst heeft het in het geheim geleerd, weg van kritische ogen.

Vrijheid heeft een hoge prijs, lieve Violet. Jouw voorouders hebben een zware tol betaald zodat jij nu kunt zijn wie je bent. Die van ons proberen tot vandaag hetzelfde te doen. Jij hebt een prachtige naam, Violet, die je ouders hebben kunnen kiezen zonder zich zorgen te moeten maken over de toekomst die die naam je geeft.

Een kind in ons land een Koerdische naam geven, werd lang gezien als een daad van verzet die je in de problemen kon brengen. Weet je dat mijn oom naar het gemeentehuis ging om zijn zoon te registreren, maar dat de ambtenaar hem op eigen houtje een heel andere naam gaf? Elke keer als ik dit verhaal hoor, moet ik lachen. Het is tragisch en komisch tegelijk. Om die reden hebben veel Koerden twee namen: een officiële naam op hun identiteitskaart en een naam thuis, bij hun familie, ver weg van staatscontrole.

Verlies van taal en cultuur

Maar, lieve Violet, de pijn bleef niet beperkt tot het kiezen van onze namen. De grote pijn begon toen we, nog iets jonger dan jij nu, voor het eerst naar school gingen. De dorpsschool, honderd meter van huis, confronteerde ons met een totaal andere taal dan die we thuis spraken. Het was een taal waarvan we in zes jaar nog geen woord hadden gehoord, omdat het hele dorp Koerdisch was. Wat de pijn en de schok verergerde, was de leraar, die meestal uit een verre, niet-Koerdische stad kwam en ons sloeg als we ons niet anders konden uitdrukken dan in onze moedertaal.

De taak van deze leraar was niet in de eerste plaats om ons iets aan te leren, maar vooral om ons iets te doen vergeten. Deze tragische praktijk resulteerde in het verlies van taal en cultuur bij veel Koerdische families en gemeenschappen. Velen probeerden zo goed als ze konden onze eigen taal toch in leven te houden naast deze nieuwe, opgelegde taal.

Toch wil ik je een geheim vertellen, lieve Violet: veel Koerden in Koerdistan begrijpen elkaar niet, simpelweg omdat ze geen scholen, boeken, tv-kanalen of andere vormen van communicatie mochten hebben. De belangrijkste reden hiervoor is de opdeling van de Koerden en Koerdistan in vier delen, verdeeld over vier verre landen waar je misschien als wel eens van gehoord hebt: Syrië, Turkije, Irak en Iran.

Het was het resultaat van geheime en niet-zo-geheime overeenkomsten die al gemaakt werden zelfs nog voor jouw opa werd geboren, Violet. Koerdistan was als een taart die in vier stukken werd verdeeld, één voor elke gast, en de jarige wiens taart het eigenlijk was, bleef enkel over met kruimels en verdriet.

Angst voor het onbekende

De regeringen van de nieuwe landen waar dat stukje Koerdistan nu ineens deel van moest zijn, probeerden heel erg om hun identiteit uit te wissen. Er werden ineens grenzen getrokken tussen vrienden en families. Ik hoop dat jij het eindejaar goed hebt gevierd met je opa, Violet, en dat jullie veel tijd samen hebben kunnen spenderen. Als Koerdische families Newroz (dat is het Koerdisch nieuwjaar) wilden vieren met hun families, hadden ze opeens een visum en een paspoort nodig en die waren bijna onmogelijk te krijgen.

Weet je, Violet? Een hert dat wordt aangereden omdat het de weg oversteekt, heeft dit volgens de dader aan zichzelf te danken, hoewel het bos waar het hert thuishoort er al veel langer was dan de weg die het bos doorkruist.

Onrecht blijft niet duren en dictaturen blijven niet bestaan, zoals we zagen in Syrië.

Soms zijn mensen bang voor wat ze niet goed kennen, en met de Koerden en hun nieuwe buren was het niets anders. Ze begrepen de taal niet en dat vonden ze niet leuk. Ze zeiden dat de Koerden van demonen afstamden, dat ze de duivel aanbaden en dat ze bestreden moesten worden. Simpelweg omdat ze ons niet begrepen en niet zo slim waren als jij om vragen te stellen en nieuwsgierig te zijn naar andere culturen, lieve Violet. Daarvan komt de Koerdische uitdrukking die al eeuwen steeds opnieuw waarheid lijkt te worden: "De Koerden hebben geen vrienden behalve de bergen.”

Maar onrecht blijft niet duren en dictaturen blijven niet bestaan, zoals we net nog gezien hebben in dat verre land Syrië. Volkeren overwinnen, en dat doen wij Koerden ook. Onze overwinning ligt in onze taal. Onze taal maakt ons sterk, onze taal vormt de basis van onze cultuur. Als iemand vraagt naar onze taal, er interesse in toont en er ruimte voor laat om te bestaan en te groeien en te bloeien, dan is die persoon onze vriend. Wij willen niet meer ruimte innemen dan de ruimte waar we thuis zijn.

De Koerden hebben geen vrienden behalve de bergen en jou, lieve Violet. Wie ons niet bestrijdt, is onze vriend.

Met warme groet
Adnan Alahmad