‘Onze dienstverlening is: uitleggen hoe de wereld écht in elkaar zit’

Globalisering onderzoeken

De eerste missie van MO* was, kort gezegd, de globalisering duiden?

John Vandaele: ‘De term globalisering bestond niet in de jaren 80. Die is bedacht rond de tijd dat de Berlijnse Muur viel (in 1989, red.). Naast een politieke muur was er ook een economische, tussen de communistische en kapitalistische wereld, die toen wegviel. Reusachtige landen, zoals de Sovjet- Unie, China en India, verschenen op de kapitalistische markt. De wereldeconomie ging van één miljard werknemers naar drie miljard. Dat zou druk zetten op de vergoeding van arbeid, de lonen.’

‘Tegelijk met de opkomst van het internet, dat wereldwijde communicatie zo goed als gratis maakte, en de container, die transport enorm goedkoop maakte, werd een eenvoudig product als een blik tomatensoep met balletjes een wereldproduct. De tomaten kwamen bijvoorbeeld uit Marokko, het vlees misschien uit Vlaanderen, het koper voor het blikje uit Chili, het papier voor het etiket uit Scandinavië. Ondernemingen zagen de wereld als één groot schaakbord. De globale productieketen was een feit.’

Maar niet iedereen was even euforisch over dit soort wereldeconomie.

John Vandaele: ‘Neen, je had de antiglobalisten, die tegen zo’n economie op wereldschaal waren. De andersglobalisten vreesden de race to the bottom: alle werk naar lageloonlanden, met meer ongelijkheid, transport en milieuvervuiling tot gevolg. Ze wilden dat de wereldhandel zich zou houden aan een aantal sociale, ecologische, fiscale en financiële basisafspraken, zodat er betere resultaten voor de mensen zouden volgen, vooral in ontwikkelingslanden.’

‘MO* onderzocht de stellingen van de andersglobalisten. Gingen mensen hun werk verliezen of minder verdienen? Ze moesten immers concurreren met al die slecht betaalde Chinezen. MO* onderzocht bijvoorbeeld als een van de eersten hoe slecht vergoed Polen en Bulgaren bij ons werden. Ik herinner me dat ik in gesprek was met Frank Vandenbroucke (toen minister van Onderwijs en Vorming, red.) en vroeg wat de globalisering nu betekende voor de Belgische werknemers. Hij zei: “Ja, misschien kost het hen wel iets. Maar daar staat tegenover dat de gemiddelde Vietnamees nu ook sportschoenen kan maken en meer kansen krijgt. En als socialist moet je daar toch ook rekening mee houden.”’

‘Mijn journalistieke werk leidde tot gesprek en discussie in de samenleving. Dat we daar als MO* kunnen toe bijdragen, vind ik goed.’

Hebben de andersglobalisten gelijk gekregen?

John Vandaele: ‘De ongelijkheid binnen de meeste landen nam effectief toe, en vooral in de rijke landen droeg dat bij tot destabilisering van de democratie. De financiële crisis was het gevolg van een gebrek aan toezicht en regels. De milieuproblemen groeiden. De verplaatsing van de mondiale industrie naar China, dat toen nog al zijn energie uit steenkool haalde, leidde tot een sterke toename van de globale CO₂-uitstoot.’

‘De vraag om milieuregels is vertaald in het Akkoord van Parijs, dat effect heeft gehad: voordien stevenden we af op een temperatuurstijging van vier graden, nu is het tweeënhalve graad, als iedereen zijn beloften houdt. En er kwam een mondiaal akkoord om de grote bedrijven minstens vijftien procent belastingen te doen betalen.’

‘Maar dat globalisering over de hele lijn zou leiden tot meer ongelijkheid, moest toch wel genuanceerd worden. Er zaten voor sommige zogenaamde ontwikkelingslanden juist veel mogelijkheden in, net omdat ze opgenomen werden in die globale productieketens. China pakte het heel slim aan: elke buitenlandse producent moest er samenwerken met een Chinese partner. Zo zorgde globalisering voor een systematische overdracht van technologische en managementkennis van de rijke landen naar hen.’

Geen zwart-wit oordeel

China heeft die westerse inbreng omarmd?

John Vandaele: ‘De Chinese leider Deng Xiaoping zei in de jaren 80: “Het doet er niet toe of de kat wit is of zwart, als ze maar muizen vangt.” Voor China is de markt een instrument om doelstellingen te verwezenlijken. Zo kan een Chinese overheidsdoelstelling zijn om mensen zo snel mogelijk met elektrische auto’s te laten rijden. Dan verstrekken de overheidsbanken goedkope kredieten aan investeerders. Het effect is dan dat heel veel producenten van elektrische voertuigen zich aanbieden op de Chinese markt, die keihard met elkaar concurreren. De zwakkeren vliegen eruit.’

‘Zo blijven er vier à vijf Chinese autoproducenten over die zeer goedkope en kwaliteitsvolle auto’s leveren aan die immense Chinese markt, en dus hypercompetitief op de wereldmarkt verschijnen. Een andere Chinese uitspraak is trouwens: “Sommige mensen mogen eerder rijk worden dan anderen.”’

Dat klinkt bijzonder kapitalistisch.

John Vandaele: ‘Er is in China een markteconomie met stevige concurrentie, maar de politieke macht is in handen van de Communistische Partij. Een van die communistische leiders zei ooit: “Voor ons is de markt een vogeltje en wij bepalen in welke kooi hij mag vliegen.” Zo bepaalt de Partij in welke tien sectoren ze binnen tien jaar aan de leiding willen staan. Dan laten ze de markt keihard werken. Is dat niet de betekenis van een “socialistische markteconomie met Chinese karakteristieken”, dat bedrijven er keihard moeten concurreren ten bate van scherpe prijzen voor het volk?’

‘Ik heb gaandeweg ook de voordelen van de markt leren appreciëren, en niet alleen zijn beperkingen.’

‘In de VS is er minder concurrentie dan in China en veel monopolistische macht, vooral bij de techreuzen. Onderzoek van politieke wetenschappers als Larry Bartels leert dat de belangen van de armste helft van de bevolking amper meespelen in het Amerikaanse Congres.’

‘Let wel, ik hemel China niet op. Maar je kan er niet zwart-wit over oordelen. Wij zijn op sommige vlakken ideologischer dan zij. En er is geen reden om op hun aanpak neer te kijken. Integendeel, we kunnen ervan leren. China gaf ons al het goedkope zonnepaneel en de goedkope elektrische wagen. Ze zullen ons nog meer geven.’

Hoe ben je zelf geëvolueerd als journalist bij MO*?

John Vandaele: ‘Je leert de dingen dieper begrijpen. Een voorbeeld: in Gent had ik als student les van professor Kruithof, die terecht wees op de grote ongelijkheden in de wereld. Je kwam die les buiten als een revolutionair tegen het kapitalisme. Maar in feite heb je geen benul van hoe de economie werkt. Dat ben ik dan beginnen bestuderen na mijn studies psychologie.’

‘Gaandeweg heb ik de voordelen van de markt leren appreciëren, en niet alleen zijn beperkingen. Ook door zelf een bedrijf mee op te richten (energiecoöperatie Energent, die intussen tien mensen tewerkstelt, red.) begrijp je dat ondernemingen op de markt moeten overleven en dat dit niet vanzelfsprekend is. Dat wil niet zeggen dat je niet kritisch blijft. Ik vermoed dat ik op de redactie diegene was met de meeste voeling met het bedrijfsleven.’

Heb je altijd kunnen schrijven over wat jij belangrijk vond?

John Vandaele: ‘Ik werkte sinds begin jaren 90 bij De Morgen en was erbij toen het privékapitaal de krant overnam. De Morgen werd deel van De Persgroep. Voordien verscheen elk weekend het blad Terzake, over sociaal-economische thema’s. Daarin konden we verbanden leggen tussen ecologie, politiek en economie. Maar dat werd afgeschaft, en de economische berichtgeving werd aangepast aan de beleggers die het blad moesten gaan kopen. Ik vond dat minder interessant. Ik moet zeggen: bij MO* ben ik altijd heel vrij geweest. Ik heb weinig druk gevoeld om iets zus of zo te schrijven. Ik heb er echt kunnen werken als een onafhankelijk journalist.’