Diplomatieke dilemma’s: hoe Latijns-Amerika navigeert tussen de VS en Rusland

Het tenenkrommende schouwspel van Donald Trump, diens vicepresident J.D. Vance en de Oekraïense president Volodymyr Zelensky is een kantelpunt in de trans-Atlantische relatie. Na de ruzie werd in de eerste plaats duidelijk dat de Amerikaanse steun aan Oekraïne niet langer vanzelfsprekend is.

De publieke ruzie toont de gevolgen van de Amerikaanse koerswijziging op meerdere vlakken. Trump liet weten de Amerikaanse militaire hulp aan Oekraïne te pauzeren. Amerikaanse regeringsfunctionarissen hebben zonder de betrokkenheid van Kiev overleg gepleegd met Russische afgevaardigden over de oorlog in Oekraïne. En in de VN stemmen de Verenigde Staten vaker in lijn met Moskou over het lopende conflict.

Quod Latijns-Amerika?

Latijns-Amerika kiest er van oudsher voor om neutraal en onafhankelijk te blijven in geopolitieke conflicten. Door deze houding van ‘active non alignment’ (ANA) kiezen deze landen niet zomaar de kant van een wereldmacht. In plaats daarvan maken de meeste van hen hun eigen keuzes op basis van nationale belangen, zonder zich te laten dwingen door invloedrijke landen.

Wat hoe dan ook opvalt, is dat Rusland sinds de annexatie van de Krim in 2014 nauwere banden nastreeft met landen in het mondiale Zuiden. De bedoeling daarvan is de invloed van de Verenigde Staten te beperken en een multipolaire wereldorde te bevorderen.

Dat beleid laat zich ook voelen in Latijns-Amerika. Hoewel de economische banden vooralsnog relatief beperkt zijn, wint Rusland politiek gewicht door onder meer de export van meststoffen en diesel, samenwerking via de BRICS (waarvan onder andere Brazilië lid is) en de G20, en militaire overeenkomsten met Cuba, Nicaragua en Venezuela.

Daarnaast zet Rusland desinformatie in om democratieën te ondermijnen en zijn eigen narratief te verspreiden. Zo werd al in 2009 het Russische staatskanaal Russia Today uitgebreid met een Spaanse versie, die exclusief een Latijns-Amerikaans publiek bedient.

Onder zowel de eerste regering-Trump als diens opvolger Joe Biden hebben Amerikaanse beleidsmakers openlijk geprobeerd de Russische invloed in Latijns-Amerika te beperken. ‘Je moet je zorgen maken over de Russen’, speechte Trumps toenmalige buitenlandminister Mike Pompeo in 2019.

Intussen hebben de meeste Latijns-Amerikaanse VN-landen Rusland veroordeeld voor de oorlog tegen Oekraïne. Van de 33 landen stemden 26 in met de laatste resolutie voor een rechtvaardige en duurzame vrede. Alleen Nicaragua stemde tegen. Bolivia, Cuba en El Salvador onthielden zich, Venezuela, Dominica en Grenada brachten geen stem uit.

Toch leidt dit niet tot concrete acties: geen enkel groot land in de regio steunt sancties tegen Rusland of levert wapens aan Oekraïne, behalve de Bahama’s. Daarmee zijn de Bahama’s het enige land dat het tot de Russische lijst van ‘vijandige landen’ schopte.

Die ambivalente houding veroorzaakt spanningen met Washington. Argentinië en Brazilië – niet toevallig de twee economische reuzen van het continent – kiezen een andere diplomatieke weg. Mexico, die andere economische reus, houdt zich in het licht van de ontplooiende handelsoorlog voorlopig gedeisd. Mexicaans president Claudia Sheinbaum werd eerder geprezen in de kalme, waardige aanpak waarmee ze haar noorderbuur benaderde.

De voorzichtige houding

Al in 2023 pleitte de Braziliaanse president Luiz Inácio Lula da Silva voor vredesonderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne. Lula riep de Verenigde Staten op om te stoppen met het ‘aanwakkeren’ van de oorlog via wapenleveringen aan Kiev. Dit werd door het Witte Huis als ‘misplaatst’ afgedaan, waarbij Lula werd beschuldigd van het verspreiden van Russische propaganda.

Tot de recente aanvaring met Zelensky leek Trump geschiedenis te willen schrijven door een ‘deal’ te bewerkstelligen tussen Rusland en Oekraïne. Toch leidt dit niet tot een nauwere afstemming met Brazilië. Integendeel: voor Lula neigt Washington nu juist te sterk naar Moskou.

‘Je moet beide partijen aan de onderhandelingstafel krijgen’, aldus de Braziliaanse leider, verwijzend naar Trumps beslissing om Oekraïne aanvankelijk buiten de besprekingen te laten. Lula pleit ervoor om ook Europese landen bij de onderhandelingen te betrekken en sprak hierover onlangs nog met de Franse president Emmanuel Macron. Het illustreert hoe Latijns-Amerika en Europa hun samenwerking versterken in het Trump-tijdperk. Zo vormt Trumps koerswijziging tegenover Moskou vooral een nieuw diplomatisch struikelblok in hun relatie met de VS.

Toch wordt er nagedacht over mogelijke samenwerkingspunten. Volgens bronnen bij The Economist hebben Amerikaanse beleidsmakers geopperd dat Braziliaanse of Chinese troepen kunnen worden ingezet als vredeshandhavers in een naoorlogs Oekraïne. Lula maakte echter duidelijk dat ‘Brazilië geen troepen zal sturen’, al toonde hij zich wel bereid om deel te nemen aan een vredesmissie.

Of meelopen met de VS ... en Rusland?

Het is nog onzeker welke strategie de meeste vruchten zal afwerpen: de voorzichtige houding van Brazilië of een nauwere alliantie met de Verenigde Staten. Argentinië heeft alvast voor de tweede optie gekozen. President Javier Milei, die aanvankelijk Oekraïne steunde in VN-stemmingen, onthield zich afgelopen maandag plots.

Milei was vorige week in Washington voor zijn tweede bezoek onder Trumps presidentschap. Tijdens de Conservative Political Action Conference (CPAC) had hij een ontmoeting met Trump en overhandigde hij Elon Musk een symbolische kettingzaag als teken van hun gedeelde strijd tegen de bureaucratie.

Ondanks zijn bochtenwerk om bij Trump in de gratie te blijven, mocht Milei niet officieel aantreden in het Witte Huis. Hij sprak wel met de directeur van het Internationaal Monetair Fonds (IMF), in de hoop gunstige financieringsvoorwaarden te bedingen.

Tijdens Trumps eerste ambtstermijn kreeg Argentinië onder de bevriende regering een recordlening van het IMF. Of Milei via zijn pro-Trump-houding een nieuw gunstig akkoord kan bemachtigen, blijft afwachten. Wel lijkt een uitnodiging voor het Witte Huis in de komende maanden in de pijplijn te zitten.

Ondertussen blijven Latijns-Amerikaanse leiders schipperen tussen pragmatisme en diplomatie in een wereldorde die door Trump opnieuw wordt hertekend.