De overblijfselen van Srebrenica

Dragana Vucetic is forensisch antropologe voor de ICMP. De Servische werkt mee aan de opgravingen en identificatie van de slachtoffers van de genocide in Srebrenica. Ze bestudeert de anatomische positionering, neemt bloed van familieleden af voor DNA-matching, onderzoekt het DNA van de botten en bouwt zo de menselijke resten op.

Vucetic studeerde archeologie in Belgrado. Na haar studies werkte ze één maand mee aan de opgravingen van een Ottomaanse site tot ze, in 2004, bij het ICMP ging werken.

Op haar werktafel in het forensische lab in Tuzla heeft ze een skelet netjes uitgestald: het zijn de menselijke resten van een 22-jarige man die ze hielp identificeren. Zijn resten werden in 2007 gevonden op vier verschillende locaties in twee massagraven in Glogova, bij de Servische grens. In het eerste massagraf vonden ze de schedel en de torso, in het tweede massagraf stukken van het rechterbeen en een voet. Een tekening geeft in rode vlakken aan welke resten nog missen. 

‘Voor dit geval namen we vier DNA-monsters. Sinds 2018 weten we wie hij is, dankzij de bloedmonsters van de familie. Hij werd nog niet begraven omdat de familie een compleet lichaam wil begraven. Het ICMP laat de families de keuze.’ 

Vandaag zijn er van de 8000 vermoorde mannen uit Srebrenica en omstreken nog 1000 vermist.

Deze macabere puzzel vormt vandaag de dagelijkse realiteit voor forensische teams en de nabestaanden. Vrouwen die destijds hun mannen en zonen kwijtraakten, weigeren een graf te delven voordat ze zeker weten dat ze genoeg botten hebben verzameld. Het is een race tegen de tijd en tegen het vergeten.

Dat een familie de incomplete lichamen niet wil begraven, heeft allerlei redenen,’ vertelt Vucetic, ‘zoals de moeder die elke dag hoopvol voor het raam wacht op haar zoon. De familie wil haar het verdriet besparen. Ook religieuze overwegingen kunnen meespelen. Nochtans heeft de islamitische leider hierover een fatwa uitgesproken en bepaald dat overblijfselen beter begraven worden dan in plastieken zakken opgeborgen.’

Maar in dertig jaar tijd verandert veel. Het wordt almaar moeilijker om te weten te komen waar de overblijvende vermisten gedumpt werden. Daders die eventueel willen meewerken zijn bang om berecht te worden, getuigen zijn het vergeten of herkennen de plekken niet meer. Vandaag zijn er van de 8000 vermoorde mannen uit Srebrenica en omstreken nog 1000 vermist.

Dragana vermoedt dat er nog een tweetal massagraven zijn die niet gevonden werden. Het ICMP publiceerde op zijn website een Google-map waar mensen anoniem kunnen aanduiden waar ze vermoeden dat er lichamen liggen.

Een belangrijke taak voor Vucetic is ook om het vertrouwen te winnen van de verschillende bevolkingsgroepen. Families hebben het moeilijk om over hun vermiste zonen en vaders te praten. Daarbij komt nog dat zeer veel familieleden over de wereld verspreid wonen.

Aisha Omerovic

Aisha Omerovic verloor 42 familieleden in de oorlog, onder wie haar oudste zoon, Esad, 22 en soldaat. Haar jongere zoon, Emir, vluchtte in 1995, op zijn zeventiende, maar kwam in 2005 om het leven in een auto-ongeluk bij Zagreb.

Ze haalt foto’s uit een versleten plastic kaftje, een zwart-witfoto van haar oudere broer Sadik. De overblijfselen van zijn lichaam werden in drie verschillende massagraven gevonden.

Aisha wilde hem oorspronkelijk niet laten begraven zolang zijn lichaam niet volledig teruggevonden was. Maar in 2005 gaf ze die strijd op. Nu kunnen Sadiks kinderen Merjam (twee jaar oud in 1995) en Esad (vier in 1995) het graf van hun vader bezoeken.

Merjam woont nu in Nederland, Esad in de Verenigde Staten.

Mevlia woont sinds 2008 opnieuw in het verwoeste ouderlijke huis, samen met drie straathonden en een nest duiven. Ze probeert de touwtjes aan elkaar te knopen met poetsen en tuinieren bij de buren.

Ze wil het huis verkopen en een nieuw leven beginnen. Maar bouwvallige huizen zijn niets waard in Oost-Bosnië, er zijn er te veel.

Mejra’s ogen beginnen te blinken wanneer ze over haar kleinzoon vertelt. Ze poseert trots met een ingekaderde foto van Izudin. Natuurlijk is hij het evenbeeld van zijn vermoorde vader Zuhdija. Hij is nu dertig en woont in Zweden, waar hij op zesjarige leeftijd naartoe ging samen met zijn moeder.

De overblijfselen van haar zonen zijn in verschillende massagraven op verschillende datums teruggevonden. Ze heeft ondertussen vier heropgravingen en herbegravingen bijgewoond en heeft er nu genoeg van. Ze wil het afsluiten en rouwen op een normale manier.

Ze poseert in de koele voorkamer. Boven haar hangen foto’s van haar man en haar zoon. Ze werden in 1995 opgepakt en weggevoerd door de Servische milities. Het skelet van haar man werd volledig teruggevonden in twee massagraven. Van haar zoon werden slechts twee beenderen geïdentificeerd.

Vlak na de oorlog heeft ze 5000 getraumatiseerde kinderen opgevangen en een nieuw leven gegeven. Kinderen die hun ouders verloren waren – en vaak gezien hadden hoe die vermoord werden.

Vandaag staat ze aan het hoofd van de Moeders van Srebrenica. Die organisatie werd opgericht in 2002 om fondsen te werven voor de overlevenden in Srebrenica en om gerechtigheid te vragen voor de slachtoffers van de genocide. De organisatie werd vooral bekend door de rechtszaak die ze aanspande tegen de Verenigde Naties en het Dutchbat-bataljon voor het verbreken van hun beschermingsplicht tegenover de moslimenclave.