“‘‘Het schrappen van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking verraadt een gebrek aan strategische visie’’

De Vlaamse regering besliste vorige week om de 20 miljoen euro die ze besteedde aan ontwikkelingssamenwerking weg te bezuinigen.

Laat ons dit even in perspectief plaatsen: 20 miljoen euro, dat is ruim 0,005% van het Vlaamse bnp (356 miljard euro in 2024). Of duidelijker nog: 10 eurocent op een maandinkomen van 2000 euro. Een heel bescheiden bedrag dus.

De federale regering van haar kant wil 25% besparen op het ontwikkelingsbudget. Daarbij gaat het om veel grotere bedragen. Hoe er precies zal worden gesneden is nog niet bekend, wel vernamen we dat België voor het eerst sinds 1960 geen bijdrage zal leveren aan de driejaarlijkse wedersamenstelling van de International Development Association (IDA) , dat deel van de Wereldbank dat 78 lage-inkomenslanden met giften en gunstige leningen ondersteunt.

Beide besparingen hebben vooral betrekking op Afrika, een buurcontinent dat in sterke mate onze toekomst zal bepalen: internationale samenwerking draait steeds meer om wederzijdse of gedeelde belangen. Daarom is het onverstandig ons van dat continent af te wenden.

Bomen en banen

Wat Afrika zo belangrijk maakt? Om te beginnen zal de bevolking van nu anderhalf miljard mensen er snel toenemen: dat getal stijgt naar drie miljard in 2050 en vier miljard tegen 2100. Op dat moment zal Europa een half miljard inwoners tellen. De komende 25 jaar zullen er elk jaar 30 miljoen jonge Afrikanen op de arbeidsmarkt belanden die, net als alle jongeren, een toekomst willen. Een baan, een inkomen. Als dat lukt, wordt Afrika een grote afzetmarkt voor Europese bedrijven en een bron van creativiteit en energie voor de wereld. Lukt dat niet, dan kan dat leiden tot conflict, onbestuurbaarheid en … migratiestromen naar Europa. Politieke partijen die bezorgd zijn om migratie, moeten ook begaan zijn met de sociaaleconomische evolutie bij onze grote buur.

Hoe dan ook is het van geopolitiek belang economisch aanwezig te blijven op het continent en ons niet te laten overtroeven door China.

Daarnaast wordt Afrika ook steeds belangrijker voor de mondiale klimaatregulatie. Het Afrikaanse regenwoud is intussen immers de eerste long van de wereld. Het neemt jaarlijks 1,1 miljard ton CO₂ op uit de atmosfeer - twee keer meer dan het Amazonewoud - maar staat ook onder druk door de bomenkap. Moeten we er als wereldgemeenschap niet aan werken dat een groot deel van dat woud behouden blijft? Dat kan alleen als de lokale bevolking een welvarender leven kan leiden zonder het bos te moeten kappen voor bijvoorbeeld de creatie van vruchtbare landbouwgrond, zoals ik aangeef in mijn boek Kan Congo de wereld redden? . Ook hier dus weer de noodzaak van sociaaleconomische ontwikkeling.

Als Europa nu uitspreekt 5% te willen besteden aan de Europese veiligheid, dan passen investeringen in een duurzame ontwikkeling van Afrika daar perfect bij.

Of neem gezondheid. De pandemie herinnerde ons eraan hoe snel virussen de wereld kunnen rondgaan. Daarom is het ook voor ons belangrijk dat de gezondheidszorg in Afrika op peil is.

Op al die manieren is Afrika ook belangrijk voor de Europese stabiliteit en veiligheid. Als Europa nu uitspreekt 5% te willen besteden aan de Europese veiligheid, dan passen investeringen in een duurzame ontwikkeling van Afrika daar perfect bij.

Wat Vlaanderen opgeeft

Hoe bescheiden het bedrag van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking ook was, het speelde in op die diverse dimensies van Afrika. Het investeerde bijvoorbeeld in klimaatslimme landbouw en voedselzekerheid in Malawi; in Mozambique droeg Vlaanderen bij tot gezondheidszorg en onderwijs; in Marokko investeerde Vlaanderen in de energietransitie. Dat land is met zijn enorme wind- en zonnepotentieel een groene reus. (Afrika heeft 39% van het mondiale potentieel van zonne- en windenergie, maar ontvangt slechts 2% van de mondiale investeringen in die sector.)

Met zulke programma's hield de Vlaamse overheid voeling met de Afrikaanse realiteit, voeling die nu verloren dreigt te gaan. ‘De beslissing van de regering beschadigt heel wat relevante eigen Vlaamse expertise die zorgde dat we echt boven ons kleine gewicht konden boksen’, ving ik op in overheidskringen.

Hetzelfde geldt voor de stopzetting van de steun aan het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid, dat wetenschappelijk onderzoek verricht en vele mensen uit het Globale Zuiden opleidt: de opbouw van waardevolle kennis en van een netwerk van hier opgeleide, Afrikaanse experten wordt zo een halt toe geroepen.

Het schrappen van de 216.000 euro voor MO* ontneemt Vlamingen dan weer een kans om zonder betaalmuur meer voeling te krijgen met hoe mensen in het Globale Zuiden de wereld ervaren.

Een verhaal schrijven

Ontwikkelingssamenwerking is geen wondermiddel. Van alle continenten trekt Afrika veruit de minste buitenlandse investeringen aan, terwijl het die juist het meest nodig heeft om zijn jonge bevolking aan werk te helpen en ontwikkelingssamenwerking kan die leemte niet opvullen. Maar in fragiele landen die amper private investeringen kunnen aantrekken, blijft ze wel cruciaal.

Ontwikkelingssamenwerking wordt ook steeds meer klimaatfinanciering. Bezuinigingen op die samenwerking verraden een gebrek aan solidariteit met kwetsbare landen die in de frontlijn van de klimaatverandering liggen - klimaatverandering waarvoor ze nauwelijks verantwoordelijk zijn, terwijl ze veel minder middelen dan rijke landen hebben om er zich tegen te verweren.

Overigens bouwt de Vlaamse regering meer in het algemeen haar klimaatengagement af. Dat is vreemd voor een regering die zegt dat we niet boven onze stand mogen leven. Spaarzaamheid is niet louter een financiële kwestie. Zorgen voor het behoud van de ecosystemen die onze economie en samenleving schragen, is een veel fundamentelere vorm van vooruitziendheid en betrokkenheid met de komende generaties. Deze regering duwt die verantwoordelijkheid tersluiks van zich af. In de verwachting dat de gevolgen pas na de volgende verkiezingen zichtbaar zullen zijn.

Meer Vlamingen moeten beseffen dat migranten niet voor hun plezier hierheen komen en dat Afrika de rug toekeren daarom geen verstandige beslissing is.

In de sterkere Afrikaanse landen kan ontwikkelingssamenwerking dienen als hefboom om investeringen aan te trekken. ‘Ik zie in Afrika veel jonge mensen met talent en goesting , maar er zijn ook veel risico's’, zei Bart Steukers, ceo van Agoria, onlangs in MO* . ‘Indien publieke financiële instellingen garanties zouden geven, kan dat de investeringsdrempel verlagen. Daarnaast zou het waardevol zijn, mochten onze politici een langetermijnverhaal hebben over waarom het voor ons belangrijk is in Afrika te investeren. Zo'n breed verhaal waarin je je als samenleving en bedrijfsleven kan inschrijven, is belangrijk.’

Hier laat minister-president Diependaele de ondernemers die hij zo graag wil steunen in de steek. Hij gooit de instrumenten weg om zo'n verhaal van Afrikaans engagement te schrijven voor ondernemers en de samenleving als geheel: meer Vlamingen moeten beseffen dat migranten niet voor hun plezier hierheen komen en dat Afrika de rug toekeren daarom geen verstandige beslissing is. Het is kortzichtig en verraadt een gebrek aan strategische visie.

Deze opiniebijdrage van John Vandaele verscheen op 6 oktober 2025 ook in De Standaard.