“‘‘Trump blaast alle naoorlogse verwezenlijkingen weg’’

De Amerikaanse president Donald Trump is goed onderweg om de belangrijkste naoorlogse verwezenlijkingen inzake welvaart en vrede te ondergraven. Die verwezenlijkingen waren gebaseerd op de ervaringen die er net aan voorafgegaan waren: de handelsoorlogen en de monetaire chaos van de jaren 30, en de Tweede Wereldoorlog zelf.

De eerste realisatie sloeg op de wereldhandel: het voornemen was om door middel van samenwerking en globale onderhandelingen te werken aan een stabiele en voorspelbare handelsomgeving. Dat gebeurde van 1945 tot 1994 in de onderhandelingsrondes van de General Agreement on Tariffs and Trade (GATT) en later in de schoot van de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Er was veel terechte kritiek op die organisaties, wegens hun gebrek aan ecologische en sociale normen, maar weinig mensen beseften toen wat het betekent om in handelsonzekerheid en chaos te leven. Wie de jaren 30 had meegemaakt, besefte dat wel: het is als de lucht die je inademt, wordt afgesneden. Trump creëert nu opnieuw die onzekerheid en chaos en vernietigt zo een eerste naoorlogse realisatie. Die onzekerheid en onvoorspelbaarheid zijn lastig voor elke onderneming, en onderdrukken minstens tijdelijk de investeringen.

De tweede realisatie betrof het financiële stelsel: monetaire stabiliteit nastreven via samenwerking, met de oprichting van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank, en met de dollar als wereldreservemunt. Artikel 1 van het IMF draait om samenwerking. Toen ik dat voor het eerst las, vond ik dat maar een saai artikel. Nu pas besef ik hoe waardevol het is. De Wereldbank moest internationale kredietverlening realiseren om eerst Europa weer op te bouwen en later het Globale Zuiden vooruit te helpen.

Doping voor de koopkracht

De centrale rol van de dollar in het mondiale geldwezen heeft grote voordelen voor de VS: aangezien de meeste landen de mondiale reservemunt willen aanhouden, is er veel vraag naar en is haar koers altijd wat sterker dan de economie van het land met de mondiale reservemunt. Daardoor is de intrest die nodig is om geld te kunnen ophalen ook wat lager. Dat zijn niet te versmaden voordelen: het is een soort doping voor je internationale koopkracht en een injectie voor je economie (via de lagere rente).

Het mag gezegd dat de VS die rol destijds opgeëist hebben, want de econoom John Maynard Keynes stelde in 1944 voor om een nieuwe mondiale reservemunt op te richten, de bancor, omdat hij als Brit ook wist dat je economie sterk genoeg moet zijn om de wereldmunt te kunnen dragen: die hogere koers maakt het soms lastiger op handelsvlak en kan leiden tot de-industrialisering. Maar wie de lusten aanvaardt, moet ook de lasten dragen. Een deel van hun monetaire privilege konden de VS investeren in mondiale diensten zoals het veilig houden van de vaarroutes, met hun overweldigende militaire macht. Die macht hielp natuurlijk om op tal van andere vlakken het laken naar zich toe te trekken, denk aan toegang tot grondstoffen of politieke steun. Al die voordelen van het monetaire en militaire leiderschap zijn moeilijk te berekenen, maar ze zijn wel reëel.

In die zin moeten we het riedeltje dat Trump constant opdreunt, als zouden de VS de voorbije decennia danig misbruikt zijn, sterk relativeren. Hij vergelijkt daartoe alleen de goederenbalans en negeert de diensten en andere voordelen van zijn sterke positie. Dat is gewoon oneerlijk. Hoe verklaar je dan dat de VS het rijkste land ter wereld zijn gebleven?

Als je zoals Trump die centrale rol niet meer wilt opnemen, dan moet je niet van twee walletjes willen eten: de reservemunt willen blijven zonder daar de essentiële keerzijde van aan te nemen. Voor de Europese Unie is dit een kans om de euro als een gedeeltelijk alternatief naar voren te schuiven.

Heilige regel overtreden

Een derde cruciale naoorlogse realisatie was: meer geopolitieke stabiliteit realiseren door in het VN-Handvest te schrijven dat landen elkaars grondgebied moeten respecteren. Die regel is de voorbije decennia herhaaldelijk overtreden, maar al bij al waren er in de 80 jaar vóór 1945 veel meer gewelddadige grensschendingen dan in de 80 jaar erna. Poetins invasie in Oekraïne is een van de zwaarste overtredingen, maar door de manier waarop hij daarmee omgaat, en vooral met zijn eis dat Groenland, het Panamakanaal en Canada bij de VS horen, ondergraaft Trump die heilige regel van 1945, en maakt hij duidelijk dat hij geen enkel respect heeft voor de VN.

Het woord ‘samenwerking’ lijkt niet in het woordenboek van de regering-Trump voor te komen.

Een laatste voornemen, ontsproten aan de ervaringen van de jaren 30 en de wereldoorlog die erop volgde, was de belofte om samen te werken aan internationale gezondheidsproblemen (in de Wereldgezondheidsorganisatie WHO), aan de ontwikkelingsproblematiek en, veel later, aan de klimaatverandering. Het woord ‘samenwerking’ lijkt niet in het woordenboek van de regering-Trump voor te komen. Het enige wat nog telt, is je gewicht gebruiken om zo veel mogelijk eigen voordeel te verkrijgen. Dat is voor de rest van de wereld, die grotendeels bestaat uit landen die veel armer zijn dan de VS, onaanvaardbaar. Het valt te begrijpen dat veel Amerikanen ontevreden zijn over de globalisering, omdat zij er niet van geprofiteerd hebben. Maar dat was vooral te wijten aan intern Amerikaans beleid van ongelijke inkomensverdeling.

Landen hebben het recht om zich meer regionaal te oriënteren en minder mondiaal. Maar interne sociale problemen of economische keuzes willen oplossen door alle naoorlogse verwezenlijkingen terug te schroeven die de wereld welvarender en veiliger maakten, is ongepast en niet doeltreffend. De EU, andere landen van het Westen en de leiders van het Globale Zuiden mogen zich niet laten meesleuren in de chaos van Trump. Ze moeten de gedachte van internationale samenwerking een nieuwe inhoud geven.