Wanneer vrede wensen verraad is: Israëlische stemmen tegen de oorlog

Op de terrasjes kijken hun medeburgers meewarig of zelfs boos, passanten lachen ofwel uit of trakteren hen op verwensingen. Plots rijden er politiewagens langzaam voorbij. Op het moment dat een politiebusje stopt, verlaten de demonstranten in konvooi het plein, nog steeds hun slogans scanderend.

Anna, een Israëlische activiste van begin de veertig, blijft achter. Ze raakt verwikkeld in een verhitte discussie met Jacob en Gilad, twee breedgeschouderde dertigers die in zulke demonstraties een existentieel gevaar zien voor Israël. ‘Als steeds meer mensen zoals jij protesteren, krijgt de wereld de indruk dat de Palestijnen gelijk hebben. Dan zal niemand ons nog steunen en worden we van de kaart geveegd!’

‘Wat in Gaza gebeurt, maakt me soms ook triest, maar we moeten de realiteit onder ogen zien’, zegt Jacob, de mondigste van de twee, verbeten. ‘Voor de veiligheid van onze mensen moet aIles wijken. Ik kan geen middelen bedenken die te extreem zijn om het Joodse volk te beschermen!’

De traditionele zionistische versie van hoe de huidige situatie tot stand kwam, wordt nog altijd op Israëlische scholen aangeleerd en eindeloos herhaald in de media.

Hij zegt dat hij aanwezig was op het Nova Muziekfestival, waar Hamas-strijders op 7 oktober 2023 minstens 364 mensen vermoordden en ongeveer 40 festivalgangers ontvoerden naar Gaza. Voor hem is het geen kwestie van goed of kwaad, enkel van winnen of verdwijnen. ‘Ik haat het geweld, ik kan er soms niet van slapen. Maar ik vecht hier voor mijn leven.’

Zijn kompaan Gilad is een oud-soldaat en verdedigt de acties van het Israëlische leger (IDF). ‘Het IDF doet er alles aan om burgerdoden te vermijden. Maar oorlog is niet steriel. In een vuurgevecht kan je het je niet permitteren om te twijfelen. Toch kan het Israëlische leger een van de beste verhoudingen tussen het aantal gedode strijders en burgerslachtoffers voorleggen.’

Wanneer ik hem erop wijs dat deze veelgehoorde claim van de Israëlische overheid door de meeste onafhankelijke waarnemers wordt afgedaan als propaganda, gebaseerd op een onderschatting van het aantal Palestijnse doden en een overschatting van hoeveel van hen gewapende strijders waren, zegt hij dat die onderzoekers liegen. De wetenschappelijke consensus is intussen dat het aandeel burgerslachtoffers in Gaza uitzonderlijk hoog is: in de meeste studies wordt geschat dat 56 tot 67% van de doden vrouwen, kinderen of ouderen zijn, en zeker driekwart niet-strijders.

Anna antwoordt kalm, ondanks de spanningen: ‘We zitten vast in dezelfde vicieuze cirkel. Als we blijven graven, zinken we alleen dieper. Ik moet geloven in een langetermijnoplossing.’ Ze weigert de situatie te reduceren tot ‘wij tegen zij’: ‘Niet alle Joden zijn goed, en niet alle Palestijnen zijn slecht. Zo eenvoudig is het niet.’

Jacob reageert scherp: ‘Je hebt nooit gevochten voor je volk! Jij bent gevaarlijker dan iemand met een wapen, want je ondermijnt onze veiligheid door de andere kant te steunen!’ Anna glimlacht bitter. ‘Ik heb nog nooit een wapen vastgehouden, en toch vind jij mij gevaarlijk. Dat is ongelooflijk.’

De confrontatie eindigt abrupt, wanneer een nieuwe politiewagen aankomt en de laatste activisten het plein verlaten. Jacob kijkt haar nog een keer strak aan: ‘Ik bid elke dag dat iemand me overtuigt dat er een andere weg is. Want ik haat wat er gebeurt. Maar wat is het alternatief? De andere kant wil ons dood, leert haar kinderen ons te doden’, zegt hij stellig. ‘Er is niemand om mee te onderhandelen. Moslims vermoorden ons om dezelfde reden als overal elders. Kijk maar naar Syrië, Afghanistan of eender waar in de wereld. Meestal draait het om religie, hier om het feit dat we bestaan. Het is pure waanzin om dat te ontkennen.’

Heroïsch zelfbeeld

De traditionele zionistische versie van hoe de huidige situatie tot stand kwam, wordt nog altijd op Israëlische scholen aangeleerd en eindeloos herhaald in de media. Net als Jacob en Gilad hangen veel Joodse Israëli’s dat narratief aan.

Volgens hen ligt de schuld volledig bij de Palestijnen en de Arabieren: nadat de Palestijnen in 1948 vrijwillig uit het huidige Israël zouden zijn vertrokken, werd het kleine en vredelievende Israël belaagd door de machtige Arabische legers uit de buurlanden, die Israël als een David tegen Goliath overwon.

Dit heroïsche zelfbeeld beïnvloedt nog altijd het Israëlische denken en handelen, ook in de huidige oorlog tegen Gaza. Maar eind jaren ’80 werd dit verhaal al grondig ontkracht door de Nieuwe Historici, een groep Israëlische onderzoekers.

Benny Morris toonde aan dat meer dan 700.000 Palestijnen met geweld werden verdreven en hun dorpen vernietigd. Ilan Pappé maakte duidelijk dat Israëlische leiders al van bij het begin uit waren op de verdrijving van Palestijnen, en Avi Shlaim bewees dat Israël handig inspeelde op verdeeldheid tussen de Arabische landen. Volgens deze historici had het zionistische project vanaf het begin een koloniaal karakter, verpakt als romantisch nationalisme.

Oorlog voor politiek zelfbehoud

Premier Netanyahu speelt handig in op dat nationalistische verhaal om zijn oorlog op alle fronten te blijven voeden. Maar na 21 maanden groeit bij veel Israëli’s de frustratie over zijn beleid.

Niemand weet nog wat zijn beloofde “totale overwinning op Hamas” inhoudt. De massale bombardementen lijken alleen maar eindeloos leed in Gaza aan te richten, terwijl de veiligheid van Israëlische burgers allesbehalve verbeterd is. 49 Israëli’s zitten nog steeds vast in Gaza, naar schatting slechts 22 van hen zijn nog in leven.

Israëli’s die wel heelhuids uit Gaza terugkeerden, vertellen dat de militaire campagne eerder gevaar dan redding bracht. Slechts zeven van hen werden door het leger bevrijd, terwijl minstens 105 anderen via onderhandelingen of een gevangenenruil naar huis konden.

Binnen Israël zwelt de kritiek op Netanyahu aan. Hij wordt ervan beschuldigd onderhandelingen met Hamas bewust te vertragen of saboteren uit politieke overwegingen.

Duizenden Israëli’s trekken daarom elke zaterdag de straat op, vooral in Tel Aviv en Jeruzalem. Ze eisen dat Netanyahu onmiddellijk een akkoord sluit om de resterende gevangenen vrij te krijgen. En ze beschuldigen hem ervan de oorlog te rekken voor eigen politiek gewin, ten koste van Israëlische levens.

Bij zulke protesten grijpt de politie soms hard in, ook al verlopen ze doorgaans minder gewelddadig dan acties die openlijk genocide en oorlogsmisdaden aanklagen. Zo wordt Anna kort na haar verhitte gesprek met Jacob en Gilad alsnog hardhandig van straat geplukt door de politie. Ook twee andere activisten uit haar groep worden opgepakt.

De derde weg

Alon-Lee Green groeide op te midden van terreuraanslagen. ‘Ik moest elke dag naar school stappen want mijn moeder liet me nooit met de bus gaan, uit angst voor zelfmoordaanslagen. Elke dag liep ik een half uur heen en terug. Rond de tijd van mijn bar mitswa was er heel veel geweld omdat de tweede intifada net uitbrak. Ik vroeg me af: is dit alles wat het leven ons biedt? Gaan we nooit vrede kennen?’

Zijn activisme begon pas echt toen hij via zijn vakbond Nazir ontmoette, een Palestijnse collega. ‘Hij nam me mee naar Bil’in, een dorp op de Westelijke Jordaanoever waar inwoners protesteerden tegen de muur die Israël op hun land bouwde. Die ontmoeting veranderde alles voor mij.’

Tot dan had Green nauwelijks Palestijnen ontmoet. ‘De meeste Israëlische en Palestijnse kinderen groeien volledig gescheiden op. De eerste keer dat we elkaar ontmoeten, is meestal wanneer Palestijnen ons bedienen in cafés of tankstations. Als gelijken ontmoeten we elkaar pas aan de universiteit.’

Vandaag leidt hij Standing Together, een Israëlische vredesbeweging die Joden en Palestijnen samenbrengt en pleit voor gelijkheid, en voor een einde aan de ‘illegale Israëlische bezetting en het apartheidsregime’. Ondanks het geweld en de maatschappelijke uitsluiting groeit het ledenaantal van de organisatie traag maar gestaag.

‘We strijden voor een derde weg’, legt Green uit. ‘Volgens onze regering is het wij versus zij. Joden moeten winnen, Palestijnen verliezen. Hamas roept hetzelfde, alleen omgekeerd. Maar zolang één groep verliest, blijft het geweld bestaan. We moeten samen winnen, anders gaan we samen ten onder.’

Volgens Green lijdt de meerderheid van de Israëli’s onder de bezetting. ‘Slechts een kleine groep profiteert van dit conflict: extreme kolonisten en wapenproducenten. De gewone Israëli leeft elke dag met angst. Hoe kun je veilig zijn als je miljoenen mensen militair bezet? Je kunt geen vrede bereiken door onschuldige burgers te doden noch door hen te ontvoeren. Beide kampen voeden elkaar met geweld.’

Voor Green is activisme geen opoffering maar een noodzaak. ‘Als we nu niets doen, hebben we straks niets meer over. De mensen die stilzwijgend achter onze regering staan, laten kwaadaardige leiders ons naar de vernietiging leiden. Dat moeten we stoppen.’

Vóór de gebeurtenissen van 7 oktober 2023 stelde de Israëlische vredesbeweging nauwelijks iets voor, erkent Green. ‘Iedere politieke partij negeerde het conflict met de Palestijnen en wilde alleen de status quo behouden. Maar die status quo is letterlijk in ons gezicht ontploft.’

Sindsdien groeit Standing Together. De organisatie heeft 6500 betalende leden en duizenden vrijwilligers. Daarmee is het een van de grootste grassrootsvredesorganisaties van het land. ‘In Israël stond vrede nooit op het menu. Ons doel is om vrede opnieuw op de kaart te zetten, om het systematische racisme te beëindigen en een onafhankelijke Palestijnse staat naast Israël op te richten. Iedereen, Jood of Palestijn, verdient gelijkheid en vrijheid.’

Hij wijst ook op het groeiende extremisme in Israël. Zeker sinds de aanval van 7 oktober is genocidale taal geen taboe meer. Politici, rabbijnen en opiniemakers roepen openlijk op tot het doden van alle Palestijnen in Gaza: mannen, vrouwen en kinderen. Sommigen halen daarbij zelfs Bijbelse verzen aan die oproepen om ‘geen enkele ziel in leven te laten’. Wat ooit marginaal was, is nu mainstream geworden.

Dat steeds meer Israëli’s radicale oplossingen steunen, werd onlangs duidelijk in een gedegen opiniepeiling van de Amerikaanse universiteit Penn State: 82% van de Israëli’s steunt de gedwongen deportatie van de bevolking van Gaza naar andere landen. Meer dan de helft ziet zelfs de verdrijving van Palestijnse burgers uit Israël zelf zitten. Ter vergelijking: in 2003 lag dat aandeel nog op 46 en 31 %.

Bijna de helft van de ondervraagden vindt dat het Israëlische leger steden van vijanden mag veroveren en de hele bevolking mag uitmoorden, net zoals in de Bijbelse verhalen over Jericho. Waar geweld enkele decennia geleden nog beschouwd werd als ‘noodzakelijk kwaad’, wordt nu openlijk gepleit voor etnische zuivering.

‘Als leiders hun menselijkheid verliezen, volgt het volk vanzelf’, zegt Green daarover. ‘Na 7 oktober spraken Netanyahu en andere leiders niet over trauma of verlies, maar enkel over wraak en bloed. Dat creëerde een voedingsbodem voor extremisme.’

“Eenzaam en vervreemd”

Maar niet iedereen in Israël wordt met de gruwel in Gaza geconfronteerd. Wie wil, kan zich wentelen in onwetendheid, zegt ook Gideon Levy. De topjournalist werkt sinds 1982 voor Haaretz, de progressieve krant die in Israël al decennia tegen de stroom in roeit. Met zijn scherpe wekelijkse columns over het Israëlisch-Palestijnse conflict is hij al jaren een doorn in het oog van het rechtse establishment. Volgens hem zijn de mainstream media in Israël vooral bezig met propaganda en negeren ze de situatie in Gaza bewust.

Als notoire luis in de pels heeft Levy al heel wat watertjes doorzwommen, maar nooit eerder voelde hij zich zo geïsoleerd als vandaag. ‘In 2014 had ik zelfs bodyguards nodig omdat mijn leven in gevaar was’, vertelt hij. ‘Toch voel ik me nu eenzamer dan ooit tevoren. Veel van mijn vrienden veranderden van mening omdat de Israëlische media zo slecht hun werk doen, ze zitten echt op een dieptepunt. Daardoor voel ik me enorm eenzaam en vervreemd.’

Volgens Levy is er sinds de gruwelijkheden van 7 oktober 2023 iets fundamenteel veranderd in de Israëlische samenleving. ‘Mensen geloven nu dat Israël het recht heeft om alles te doen wat het wil. Er is geen empathie meer voor de Palestijnen. Zelfs voormalige leden van het zogenaamde vredeskamp vinden dat er geen onschuldige Palestijnen in Gaza zijn.’

Hoewel duizenden Israëli’s wekelijks de straat opgaan om te protesteren tegen Netanyahu en om de vrijlating van de ontvoerden te eisen, blijft het opvallend stil over Gaza zelf. ‘Niemand protesteert tegen de genocide’, zegt Levy scherp. ‘De massa blijft zwijgen terwijl Gaza uitgemoord wordt. Dat is vreselijk.’

Waarom is er geen krachtig Israëlisch vredeskamp dat deze ontwikkeling stopt? Levy legt de schuld bij het mislukken van de Oslo-akkoorden, die werden afgesloten in de jaren ‘90. ‘De zionistische linkerzijde verloor toen haar koers volledig. Ze willen een Joodse én democratische staat, een bezetting maar dan liberaal… Dat werkt natuurlijk niet. De rechterzijde heeft duidelijkere, zij het verschrikkelijke, ideeën. Daardoor krijgt ze steun. Links heeft geen idee van wat ze wil.’

Daarnaast speelt Netanyahu een sleutelrol. ‘Hij is charismatisch, machtig en bepaalt al decennia het politieke klimaat. Zijn invloed is enorm.’ Ook de kolonistenbeweging, met grote publieke steun en enorme budgetten, krijgt volgens hem vrij spel. ‘Het leger beschermt hen, zelfs tijdens pogroms. Dat maakt hen enorm machtig.’

Levy vindt dat verandering alleen nog van buitenaf kan komen. ‘Israëli’s leven volledig in ontkenning. Ze weten niets over Gaza, niets over de bezetting, en zien zichzelf enkel als slachtoffer. Ze zijn ervan overtuigd dat hun leger het moreelste ter wereld is. De propagandamachine draait op volle toeren. Mensen veranderen niet als ze de realiteit niet kennen.’

Hij pleit voor krachtige internationale acties, vergelijkbaar met de aanpak van het Zuid-Afrikaanse apartheidsregime. ‘Geen verklaringen of dreigementen meer, maar concrete maatregelen die Israëli’s gaan voelen, waardoor ze misschien gaan beseffen dat hun daden gevolgen hebben. Pas dan kan er verandering komen.’