‘Israël pleegt genocide in Gaza, en Europa doet alsof er niets aan de hand is’

Francesca Albanese groeide op in het woelige Zuid-Italië, waar ze als vijftienjarige meemaakte hoe de maffia twee rechters vermoorde. ‘Door die ervaring is er iets in mij veranderd’, zei ze onlangs in een interview met The Rights Forum. Ze zag hoe haar buurtbewoners in opstand kwamen en leerde hoe onrecht alleen kan standhouden als niemand de macht durft uit te dagen.

Vandaag gebruikt Albanese die les in haar werk als speciaal VN-rapporteur voor de Palestijnse gebieden, een positie die ze sinds mei 2022 bekleedt. Ze staat bekend om haar forse houding tegenover het Israëlische regime. Zo was ze een van de eerste VN-functionarissen die sprak van een genocide in Gaza. Ook legde ze de dubbele moraal bloot van westerse landen die luidruchtiger zijn over mensenrechtenschendingen door Rusland in Oekraïne dan over Israëls acties in de Palestijnse gebieden.

Die houding maakt haar even geliefd als verguisd. Israël verklaarde Albanese vorig jaar tot persona non grata en verbood haar de toegang tot het land. Maar ook in Europa krijgt ze niet altijd een warm welkom. Nederlandse politici stonden op hun achterste poten toen ze vorige maand het parlement bezocht en buitenlandminister Caspar Veldkamp (NSC) weigerde haar te ontmoeten. In Duitsland vloog de VN-gezant ei zo na achter de tralies, ondanks haar diplomatieke immuniteit.

Toch weigert ze te kraken onder de intimidaties en blijft ze machthebbers met harde feiten om de oren slaan. Het gebrek aan moed van de Europese Unie hekelt ze scherp, zeker nadat Brussel op 24 februari had geweigerd de eigen kernwaarden en handelsregels te respecteren. Toen werd beslist om het associatieakkoord, dat Israël bijna dezelfde handelsstatus geeft als een EU-lidstaat, nog te versterken, ondanks de voortdurende mensenrechtenschendingen in Gaza.

Wat was uw eerste reactie toen u de slotverklaring van die Europees-Israëlische Associatieraad las?

Francesca Albanese: ‘Ik had gehoopt dat de EU eindelijk alle banden met Israël volledig zou verbreken. Het was een unieke kans. Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) bevestigde afgelopen juli namelijk de illegaliteit van de Israëlische bezetting van Palestijns grondgebied. Niet alleen de nederzettingen of de militaire aanwezigheid maar élke vorm van Israëlische controle over Palestijnse grenzen, natuurlijke hulpbronnen, luchtvaart en telecommunicatie moet onmiddellijk en onvoorwaardelijk beëindigd worden. Dat heeft ook de Algemene Vergadering van de VN op 5 september vorig jaar duidelijk gesteld.’

‘Maar Israël geeft op geen enkele manier gehoor aan die verplichtingen. Integendeel, de etnische zuivering van Palestina gaat gewoon door. Praktijken zoals apartheid, annexatie, gedwongen verplaatsing en deportatie – allemaal illegaal volgens het internationaal recht – maken nu zelfs officieel deel uit van het Israëlische regeringsbeleid. Ministers nemen openlijk beslissingen over de annexatie van Palestijns grondgebied. Twee Israëlische leiders, premier Netanyahu en voormalig defensieminister Yoav Gallant, worden door het Internationaal Strafhof gezocht wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.’

Wat had volgens u dan moeten gebeuren?

Francesca Albanese: ‘De EU had Israël moeten isoleren. Niet uit liefdadigheid of, godbetert, als vertoning van politieke moed. Neen, het was simpelweg haar verplichting volgens het internationaal recht. Het associatieakkoord moet worden herbekeken op basis van artikel 2. Daarin wordt duidelijk verwezen naar “het respect voor de mensenrechten en de democratische beginselen” als voorwaarde voor de samenwerking.’

‘Toch blijft de EU deze kwestie voor zich uitschuiven. In plaats van de massale militaire, politieke, economische en diplomatieke steun voor Israël te beëindigen, doet ze alsof er niets aan de hand is. Met dat standpunt, in de huidige situatie, draagt Europa actief bij aan de afbraak van de internationale rechtsorde.’

Welke langetermijneffecten heeft die afbraak van de internationale orde, zowel voor Palestijnen als voor Europese burgers?

Francesca Albanese: ‘Ondanks alles weigeren Palestijnen én Europese burgers op te geven. Ze blijven juridische wegen bewandelen, en op nationaal niveau groeit de steun. Internationaal zien we ook iets veranderen: sommige landen beginnen banden met Israël te verbreken, stoppen handel en schorten militaire samenwerking op. The Hague Group, een alliantie van negen landen die zich engageren om het internationaal recht toe te passen wat betreft Israël en Palestina, is een lichtend voorbeeld.’

‘Maar er lopen ook juridische acties tegen regeringen in het Verenigd Koninkrijk, Nederland en Denemarken. Er zijn initiatieven zoals de Hind Rajab Foundation (een organisatie opgericht door Dyab Abou Jahjah die Israëlische soldaten vervolgt voor potentiële oorlogsmisdaden, red.) en verschillende jongerenbewegingen. Die activisten houden vol, ondanks zware repressie en een schrijnend gebrek aan principieel leiderschap.’

‘Daarom blijf ik voorzichtig hoopvol dat we ons in een overgangsperiode bevinden. Sommige Europese landen, zoals Noorwegen, Spanje, Slovenië en Luxemburg, hebben zich al duidelijk uitgesproken. Nu moeten ze hun woorden in daden omzetten en nieuwe bondgenootschappen sluiten met de vele landen in het mondiale Zuiden die wél actie ondernemen. Dit gaat immers niet alleen over Palestina. Palestina is een lakmoesproef geworden voor onze eigen vrijheden en principes als Europeanen.’

‘Verwerpelijke rol van media’

Onlangs zei u in een debat in Nederland: ‘Internationaal recht is niet zoals een toverstokje. We hebben mensen en regeringen nodig om het te doen werken, dus laten we het doen werken.’ Maar hoe kunnen we die motor aanzwengelen?

Francesca Albanese: ‘Door verantwoording af te dwingen. Veel mensen zetten zich al jaren in om bewustwording te creëren voor Palestina, ondanks de verwerpelijke rol die de meeste commerciële media spelen. Veel berichtgeving is niet alleen een schande, ze is een smet op de persvrijheid en de ethische plicht van journalisten. Ik hoop oprecht dat er ooit een diepgaand onderzoek komt naar hoe media hebben bijgedragen aan een klimaat waarin genocide kan plaatsvinden.’

‘Gelukkig zijn er ook veel burgers die zich hiertegen verzetten. Zij mogen hun strijd voor gerechtigheid absoluut niet opgeven. Mensenrechten moeten nu meer dan ooit ingezet worden als instrument voor emancipatie. Niemand vraagt Israëli’s om rechten op te geven, we vragen alleen om geen privileges meer op te eisen ten koste van een ander volk.’

‘Mensenrechten zijn het baken waar we ons op moeten richten. Dat betekent dat we onze overheden verantwoordelijk moeten houden. Dat gebeurt momenteel bijvoorbeeld in Denemarken en Nederland, waar rechtszaken lopen over de export van wapenonderdelen naar Israël. Met zulke zaken kan je winnen, zelfs als je verliest, omdat ze de publieke opinie beïnvloeden.’

‘Tegen iedereen die dit interview leest, zeg ik: “Stel je voor dat je destijds iets had kunnen doen om slachtoffers van genocide in de vorige eeuw – het Joodse volk, mensen met een beperking of Roma – te beschermen. Vandaag hebben we een kans om dat verschil te maken.” Europa heeft destijds de genocide in Rwanda en voormalig Joegoslavië niet gestopt. Maar deze genocide, die zich voor onze ogen afspeelt, kunnen we wel nog stoppen.’

In Alkibiades, de besteller van Ilja Leonard Pfeijffer over de neergang van de democratie in het oude Athene als metafoor voor de moderne politiek, zegt een belangrijke denker tegen het titelpersonage: ‘Democratie is alleen die naam waardig zolang haar instituties sterker zijn dan de honger naar macht van enkelen.’ Hoe beoordeelt u de kracht van onze instituties tegenover de machtswellust van leiders als Netanyahu, Trump en Biden?

Francesca Albanese: ‘Ik wil niet te veel buiten mijn mandaat treden als speciaal rapporteur, maar ik ben het eens met de premisse van die uitspraak. We zien hoe de machtswellust van enkelen onze rechten en vrijheden steeds meer overschaduwt. Als Europeaan, als vrouw, als moeder én als mensenrechtenadvocate maak ik me daar grote zorgen over.’

Maffiatechnieken

Onlangs stond Albanese zelf in die schaduw. Tijdens een bezoek aan Duitsland werden verschillende lezingen op universiteiten op het laatste moment afgezegd onder zware druk van de politie en de Duitse overheid. Toen ze haar lezing dan maar verplaatste naar het kleine kantoor van een lokale krant stormde de oproerpolitie binnen, tegen de wil van de redactie. ‘Om gevaar te voorkomen’, zei de politiechef. ‘Maffieuze initimidatie’, aldus Albanese.

Als de Verenigde Naties niet waren tussengekomen, was ze daadwerkelijk opgepakt geweest, vermoedt ze, ondanks haar diplomatieke status als VN-gezante. ‘Ik moet toegeven dat ongeveer 75 uur in dit land me behoorlijk nerveus hebben gemaakt’, zei ze daar toen over. ‘De vrijheid van meningsuiting staat overal onder druk, maar zo’n verstikkend gevoel als hier heb ik nog nergens ervaren.’

Waarom is een VN-experte die spreekt over mensenrechten, apartheid en genocide zo gevreesd in Duitsland, toch een van de belangrijkste landen van de EU?

Francesca Albanese: ‘Onlangs raakte bekend dat Felix Klein, de Duitse antisemitismecommissaris, Trumps plan voor de etnische zuivering van Gaza prees. Hebben we nog meer bewijs nodig voor wat er gebeurt wanneer antisemitisme politiek misbruikt wordt? Is er nog meer bewijs nodig voor hoe moreel corrupt en racistisch deze discussie in bepaalde kringen geworden is?’

‘Dat is precies wat in Duitsland gebeurt. Solidariteit tonen met de Palestijnen en vragen om de toepassing van het internationaal recht, niet ten koste van Israëli’s of Joden, maar als een pleidooi voor gelijke rechten en vrijheden voor iedereen tussen de rivier en de zee, wordt bestempeld als antisemitisch en steun voor terrorisme. Echt? Sinds wanneer is het vragen om gelijke rechten antisemitisme?’

‘Dat misbruik bagatelliseert en verdoezelt niet alleen wat écht antisemitisme is, het leidt ook tot gevaarlijke situaties. Wat ik zelf heb meegemaakt, was schandalig, maar tegelijk bracht het duidelijk aan het licht welke maffia-achtige intimidatietechnieken de Duitse autoriteiten gebruiken. Via indirecte kanalen lieten ze me weten dat ik gearresteerd zou worden vanwege mijn taalgebruik, in het bijzonder mijn gebruik van de zin “van de rivier tot de zee” en mijn verwijzing naar de Holocaust in vergelijking met andere genocides.’

Wat ging er toen door u heen?

Francesca Albanese: ‘Ik dacht: menen jullie dit serieus? Jullie mogen blijven doen alsof jullie dom zijn, maar ik speel dit spel niet mee. Ook al dreigen jullie met arrestatie, ik ga nog steeds naar de conferentie en spreek met iedereen die met mij wil praten. Maar de locatie van het evenement werd gevandaliseerd. Er werden walgelijke beledigingen tegen mij en de VN op de muren geschreven. Als VN-gezante heb ik een diplomatieke status. Om daar dan als overheid zo mee om te gaan … Geen enkele Duitse ambtenaar of universiteit heeft zich hiervoor geëxcuseerd.’

‘Daarnaast ben ik ook de eerste vrouw met dit VN-mandaat, en zowel in Duitsland als in Denemarken ervaar ik een mate van misogynie. Als mijn termijn als speciaal rapporteur voorbij is, ga ik daar zeker over schrijven. Maar dit gaat niet over mij persoonlijk: er heerst zware repressie tegen iedereen die zich durft uit te spreken – studenten, academici, journalisten. Er is censuur en zelfcensuur, mensen zijn bang geworden.’

Hoe kijkt u terug op wat u overkwam?

Francesca Albanese: ‘Ik hoop dat mijn ervaring duidelijk maakt waartoe de pro-Israëllobby en christelijke zionisten in Europa in staat zijn. In mei vorig jaar sprak ik nog met tientallen Duitse denktanks, ngo’s en zelfs met het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. Dit keer wilde niemand met mij praten. Universiteiten annuleerden mijn lezingen, en ik kon slechts achter gesloten deuren spreken met een handvol mensenrechtenorganisaties.’

‘Ergens ben ik blij dat het mij is overkomen, omdat ik stevig in mijn schoenen sta en nog enige bescherming geniet dankzij mijn VN-mandaat. Maar stel je voor hoeveel anderen bezwijken onder zo’n druk. Dit is geen dreiging in de verre toekomst: de terugkeer van onvrije praktijken is vandaag al realiteit, in het hart van Europa.’

Onze huidige premier zei na de aanvallen van 7 oktober 2023: “Vandaag is er maar één kant om te kiezen: de kant van Israël, de kant van de democratie, de kant van het licht.” Een vooraanstaand Belgisch politicus prees de Israëlische pageraanval in Libanon, door VN-experts omschreven als een ‘angstaanjagende schending van het internationaal recht’, en noemde ze een ‘geniale’ zet.

Francesca Albanese: ‘België is jammer genoeg geen uitzondering op de schizofrene houding die veel Europese leiders aannemen zodra het over Palestina gaat. Ze zeggen één positief ding en doen vervolgens drie dingen die daar tegen indruisen. Dat gebrek aan samenhang en consistentie wat betreft internationale verplichtingen zien we overal in Europa. Zodra Palestina ter sprake komt, verliezen politici hun morele kompas. België vormt daarop geen uitzondering. Het is aan het middenveld, juridische experts en onafhankelijke media om druk te blijven uitoefenen, zodat regeringen eindelijk consequent en principieel gaan handelen.’

De zaken benoemen

U spreekt van het belang van de zaken te benoemen zoals ze zijn, zoals de apartheid en de annexatie van de Bezette Gebieden. Maar het is even belangrijk om die labels te onderbouwen. Waarom spreekt u expliciet over genocide als onderdeel van een koloniaal project in Palestina?

Francesca Albanese ‘Omdat het belangrijk is om duidelijk te zijn. Genocide heeft een precieze juridische definitie, vastgesteld door het Genocideverdrag van 1948. Genocide is de bewuste vernietiging van een volk als volk. Daar heb je niet per se crematoria of concentratiekampen voor nodig. Neem bijvoorbeeld de Holocaust: niet alleen de concentratiekampen waren genocide, maar ook de discriminatie, ontmenselijking, gettovorming, uithongering en etnische zuiveringen die eraan voorafgingen horen daarbij.’ 

‘Om van genocide te spreken moet er sprake zijn van specifieke handelingen, zoals het doden van leden van een groep, het opzettelijk creëren van levensomstandigheden die gericht zijn op het vernietigen van een groep, ernstige fysieke of psychische schade aanrichten, geboortes voorkomen of kinderen weghalen bij hun gemeenschap. Cruciaal is de intentie: het doelbewust willen vernietigen van een groep, in zijn geheel of gedeeltelijk.’

Die intentie is aanwezig in Gaza, zegt u?

Francesca Albanese: ‘Ja, dat is exact wat Israël met de Palestijnen in Gaza doet. Zij worden als groep doelbewust aangepakt, zonder onderscheid: kinderen, journalisten, artsen, wetenschappers … Allemaal worden ze bestempeld als een veiligheidsrisico of als Hamas-sympathisanten. Tijdens de processen in Neurenberg antwoordden nazifunctionarissen op de vraag waarom ze kinderen vermoordden: “Omdat ze later een veiligheidsrisico zouden worden.” Zodra je iemand op die manier ontmenselijkt, leg je de basis voor genocide.’

‘De afgelopen 17 maanden zijn moorden, martelingen, willekeurige arrestaties en detenties, vernielingen van ziekenhuizen, het ontzeggen van water, voedsel en medicijnen in Gaza uitvoerig gedocumenteerd. Dit is een exemplarisch geval van genocide.’ 

‘Het uiteindelijke doel wordt steeds duidelijker: Israël wil wellicht niet iedere Palestijn doden maar wil wel hun land zonder hen daarbij te nemen, in Gaza, op de Westelijke Jordaanoever en in Oost-Jeruzalem. Daarom noem ik dit koloniale uitwissing. Het lijkt sterk op genocides van andere koloniale projecten uit het verleden. Alleen leven we nu niet meer in de 17de of 18de eeuw, maar in 2025, met internationale wetgeving en instituties die dit zouden moeten voorkomen. En toch gebeurt het nog steeds.’

Om Alkibiades opnieuw te parafraseren: ‘Vecht u dan niet voor iets dat allang verloren is?’

Francesca Albanese: (Heel beslist) ‘Absoluut niet! Dit is simpelweg de strijd die we nu moeten voeren. Zoveel mensen hebben gevochten om onze vrijheden en instituties tot stand te brengen. Zonder hun verzet tegen ontmenselijking zou er nog altijd slavernij zijn, zouden mensen van Afrikaanse afkomst misschien nog altijd tentoongesteld worden in dierentuinen, zou Zuid-Afrika nog altijd apartheid kennen en hadden vrouwen waarschijnlijk nog altijd geen stemrecht. Al deze historische stappen zijn bereikt dankzij emancipatorische bewegingen.’ 

‘De codificatie van mensenrechten en burgerlijke vrijheden is verworven door eeuwen van maatschappelijke strijd. Daarom moeten we die mensenrechten nu gebruiken als instrument voor emancipatie en vooruitgang. We staan vandaag op een kruispunt. De vraag is: gaan we die hardvochtige, imperialistische handelswijze normaliseren en aanvaarden als onderdeel van onze politieke realiteit? Of grijpen we dit moment aan om vormen van verzet en van zorg voor elkaar te ontwikkelen? We hebben het zelf in handen. We hebben nu de kans om eindelijk een nieuw politiek bewustzijn te creëren waarin we die koloniale mentaliteit voorgoed achter ons laten.’